Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΈΝΓΚΕΛΣ
ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΖΩΗ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ
Στις
5 Αυγούστου 1995 ήταν η επέτειος των 100 χρόνων από τον θάνατο του
Φρίντριχ Ένγκελς, του συνιδρυτή μαζί με τον Καρλ Μαρξ του Επιστημονικού
Σοσιαλισμού. Ο αστικός Τύπος αδιαφόρησε πλήρως για αυτό το γεγονός, αλλά
για τους πρωτοπόρους εργάτες και τη νεολαία η μελέτη του έργου του
Ένγκελς θα εμπλουτίσει την κατανόηση της πολιτικής, της οικονομίας, της
επιστήμης και της φιλοσοφίας, αλλά πάνω απ’ όλα θα φανερώσει τον δρόμο
για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης.
Ο
Φρίντριχ Ένγκελς, μαζί με τον Καρλ Μαρξ, θεωρήθηκαν από τον Λένιν «Οι
πιο σπουδαίοι οδηγοί και δάσκαλοι του σύγχρονου προλεταριάτου ολόκληρου
του πολιτισμένου κόσμου.» Ο Ένγκελς γεννήθηκε στο Μπάρμεν της Ρηνανίας
στις 28 Νοέμβρη 1820 από μεγαλοαστική οικογένεια με εξαιρετικό κοινωνικό
κύρος. Ο πατέρας του ήταν συνεταίρος σε εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας
στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Όπως έγραψε κάποτε η Ελεονόρα Μαρξ “ποτέ δεν
γεννήθηκε σε τέτοιου είδους οικογένεια γιος που να ξεστρατίσει τόσο
πολύ”. Το 1838, πριν προλάβει να ολοκληρώσει τις ανώτερες σπουδές του,
αναγκάστηκε από τις οικογενειακές συνθήκες να εργαστεί σε εμπορικό οίκο
στο Μπάρμεν. Στην συνέχεια υπηρέτησε ένα χρόνο στο στρατό σαν εθελοντής
στο Βερολίνο, και το 1842 πήγε στο Μάντσεστερ όπου έμεινε δύο χρόνια.
Στον ελεύθερο χρόνο του μελέτησε πολιτική και επιστήμη και επηρεάστηκε
από τη διδασκαλία του Γερμανού φιλοσόφου Γκεόργκ Χέγκελ.
ΧΕΓΚΕΛ
Η
διδασκαλία του Χέγκελ, η οποία είχε τεράστια επιρροή στη Γερμανία, ήταν
επαναστατική ως προς το γεγονός ότι αντιμετώπιζε τα πράγματα με
διαλεκτικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι, οτιδήποτε υπάρχει, βρίσκεται
συνεχώς σε μια διαδικασία αλλαγής. Ο Ενγκελς όρισε τη διαλεκτική σαν
«την επιστήμη των γενικών νόμων της κίνησης, τόσο του εξωτερικού κόσμου,
όσο και της ανθρώπινης σκέψης», η οποία αντιπροσώπευε μια τεράστια
ώθηση στη σύγχρονη φιλοσοφία.
Όμως,
ο Χέγκελ ήταν ένας ιδεαλιστής φιλόσοφος. Θεωρούσε τις ιδέες, όχι σαν
την αντανάκλαση του υλικού κόσμου, αλλά το αντίθετο. Γι’ αυτόν ο υλικός
κόσμος ήταν η αντανάκλαση της «Ιδέας» και η φιλοσοφία του μιλούσε για
την ανάπτυξη των ιδεών και του μυαλού.
Παρ’
όλα αυτά, τόσο ο Ένγκελς όσο και ο Μαρξ, κατέληξαν σε ταυτόσημα
συμπεράσματα, απορρίπτοντας τον ιδεαλισμό του Χέγκελ, ακολουθώντας ο
καθένας διαφορετικούς δρόμους. Η φιλοσοφία τους βασίστηκε ακριβώς στο
αντίθετο του ιδεαλισμού: στον υλισμό, δηλαδή στην κατανόηση πως οι ιδέες
και οι σκέψεις είναι η αντανάκλαση στο μυαλό του πραγματικού υλικού
κόσμου. «Ο Μαρξ και εγώ ήμασταν εκείνοι που προσπαθήσαμε να διασώσουμε
τη συνειδητή διαλεκτική», έλεγε ο Ένγκελς.
ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
Έδωσαν
στη διαλεκτική μια υλική βάση για την κατανόηση του κόσμου, η οποία
έμελλε να γίνει η μέθοδος του Μαρξισμού. Η εφαρμογή της στην ιστορία
γέννησε την υλιστική αντίληψη της ιστορίας: «η θεωρία μας λεει πως η
οργάνωση της εργασίας καθορίζεται από τα μέσα παραγωγής» (Μαρξ προς
Ένγκελς, 7/6/1866).
Στην
αρχή, η πολιτική αντίληψη του Ένγκελς δεν ήταν σοσιαλιστική, αλλά
επαναστατικά δημοκρατική που αμφισβητούσε την εξουσία της αριστοκρατίας
της εποχής του. Η Ευρώπη τρανταζόταν από μια σειρά αστικά δημοκρατικά
κινήματα, όπου η ανερχόμενη καπιταλιστική τάξη προσπαθούσε να
αμφισβητήσει την εξουσία της παλιάς αριστοκρατίας. Μόνο μετά το 1842,
όταν μπλέχτηκε με το Βρετανικό εργατικό κίνημα και ειδικά με τους
Χαρτιστές, έγινε ο Ένγκελς συνειδητός σοσιαλιστής. Έμεινε στο
Μάντσεστερ, δουλεύοντας στο εργοστάσιο του πατέρα του. Η επαφή του με
την Αγγλική εργατική τάξη τον ενθάρρυνε να γράψει το περίφημο βιβλίο του
«Η κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία», το οποίο δημοσιεύτηκε το
1845. Σε αυτό έδωσε μια ρεαλιστική εικόνα του προλεταριάτου, περιέγραψε
τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας στα εργοστάσια και
καταδίκασε την τρομερή εκμετάλλευση του καπιταλισμού.
ΧΑΡΤΙΣΤΕΣ
Ο
Ένγκελς έπαιξε ενεργό ρόλο στο κίνημα των Χαρτιστών. Έγινε στενός φίλος
με τον ηγέτη τους Τζούλιαν Χάρνευ και συνεργαζόταν τακτικά με την
εφημερίδα τους την «Northern Star» και αυτή του Οουεν τη «New Moral
World». Ο Ένγκελς συνάντησε τον Μαρξ το 1842 όταν επισκέφθηκε τα γραφεία
της ριζοσπαστικής εφημερίδας «Rheinische Zeitung» στην Κολωνία. Όμως,
συνάντησε ξανά τον Μαρξ στο Παρίσι, τον Αύγουστο του 1844, γυρνώντας
πίσω στη Γερμανία. Ο Μαρξ είχε εν τω μεταξύ γίνει συνειδητός σοσιαλιστής
κάτω από την επιρροή των Γάλλων σοσιαλιστών. Εκείνη η συνάντηση
αποτέλεσε την αρχή μιας συνεργασίας ζωής μεταξύ τους, τόσο σε πολιτικό
όσο και σε προσωπικό επίπεδο.
Όπως εξήγησε ο Μαρξ
αργότερα «Ο Ένγκελς… έφτασε από έναν άλλο δρόμο στο ίδιο συμπέρασμα με
εμένα». Εκείνη τη χρονιά έγραψαν μαζί το βιβλίο «Η Αγία Οικογένεια»,
στο οποίο άσκησαν δριμύτατη κριτική στους αδελφούς Μπάουερ και στους
υποστηρικτές τους, οι οποίοι υποστήριζαν τις σχολαστικές ιδέες των Νέων
Χεγκελιανών. Σε αυτή τη δουλειά τους περιέγραψαν την υλιστική αντίληψη
της ιστορίας, την οποία τελειοποίησαν αργότερα στο έργο τους «Η
Γερμανική Ιδεολογία». Μ’ αυτά τα έργα τους διαχώρισαν πλήρως τις θέσεις
τους από τους διάφορους ανθρωπιστές και μεταρρυθμιστές φιλοσόφους, καθώς
και από τους ουτοπιστές σοσιαλιστές εκείνης της περιόδου. Όπως οι ίδιοι
συμπέραναν: «Οι φιλόσοφοι το μόνο που κάνουν είναι να περιγράφουν τον
κόσμο. Το ζήτημα είναι να τον αλλάξουμε».
Πριν από
τις επαναστάσεις του 1848 στην Ευρώπη, ο Ένγκελς ακολούθησε τον Μαρξ
στις Βρυξέλλες, όπου συμμετείχαν σε συζητητικούς κύκλους Γερμανών
εργατών. Εκεί, παράλληλα με την συγγραφική τους δουλειά δημιουργούν τη
Γερμανική Ένωση Εργατών. Το 1847, τόσο ο Μαρξ όσο και ο Ένγκελς,
αποφασίζουν να συμμετέχουν ενεργά στη Λίγκα της Δικαιοσύνης, η οποία
μετονομάστηκε σε Γερμανική Κομμουνιστική Λίγκα, και γρήγορα γίνονται οι
πολιτικοί και ιδεολογικοί ηγέτες της. Το 2ο Συνέδριο της Λίγκας αναθέτει
στους δύο άνδρες να συντάξουν το πρόγραμμα της οργάνωσης. Το αποτέλεσμα
αυτής της δουλειάς ήταν το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» που
δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 1848, μόλις λίγο πριν το επαναστατικό
κύμα του έτους αυτού. Και οι δύο άντρες ήταν στα τέλη της τρίτης
δεκαετίας τους.
Η επανάσταση του 1848, η οποία
ξέσπασε στη Γαλλία και εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, έφερε τον Μαρξ
και τον Ένγκελς πίσω στη Γερμανία. Εκείνη την περίοδο υπερασπίζονταν
σταθερά την ακραία επαναστατική δημοκρατία, την ίδια στιγμή που ασκούσαν
δριμεία κριτική στη δουλικότητα της Γερμανικής αστικής τάξης. Όταν αυτή
πρόδωσε την επανάσταση με έναν συμβιβασμό με το παλιό καθεστώς, άνοιξε
μια περίοδος αντίδρασης σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Η αστική τάξη φοβόταν
πλέον περισσότερο την κίνηση των εργατών από την αντίδραση της παλιάς
αριστοκρατίας.
Ο Ένγκελς συμμετείχε ενεργά στο
κίνημα εξέγερσης των εργατών στην Γερμανία το Μάη του 1849.
Καταδιωκόμενος εξαιτίας της συμμετοχής του στην εξέγερση της Ρηνανίας,
εγκαταλείπει την Κολωνία όπου κρυβόταν για κάποιο διάστημα, και πηγαίνει
στο Πφάλτς, το οποίο μαζί με το Μπάρμεν είχαν ξεσηκωθεί. Εκεί
κατατάχθηκε σ’ ένα εθελοντικό σώμα υπό την αρχηγία του Βίλλιχ, του
οποίου έγινε υπασπιστής. Πήρε μέρος σε τρεις συγκρούσεις, καθώς και στη
μεγάλη μάχη του Μούργκ, όπου ο επαναστατικός στρατός -13.000 άνδρες-
συντρίφθηκε από τους 60.000 στρατιώτες της Πρωσίας και του Ράιχ. Ο
διαλυμένος στρατός στράφηκε προς τα Ελβετικά σύνορα. Ο Ένγκελς ήταν ένας
από τους τελευταίους που μπήκαν στο Ελβετικό έδαφος -στις 12 Ιούλη
1849- όταν όλα πια είχαν χαθεί. Εκεί έμεινε μερικούς μήνες, και μετά
ταξίδεψε μέσο Γένοβας με πλοίο πίσω στο Λονδίνο.
Με
την ήττα της επανάστασης, ο Μαρξ και ο Ένγκελς συναντήθηκαν ξανά στο
Λονδίνο για να προετοιμαστούν για μια νέα επανάσταση και να
επεξεργαστούν τη στρατηγική και την τακτική του κινήματος της εργατικής
τάξης. Όμως, χωρίς ανεξάρτητα οικονομικά μέσα, ο Ένγκελς αναγκάστηκε να
επιστρέψει στο εργοστάσιο της οικογένειάς του, στο Μάντσεστερ, ενώ ο
Μαρξ και η οικογένειά του φυτοζωούσε από άρθρα που έγραφε για την Daily
Tribune της Νέας Υόρκης.https://marxismos.com/
