Η φυσική ατυχία να βρίσκονται στο
ελάχιστο βεληνεκές των ΗΠΑ σφραγίσει τη μοίρα τους. Οι βίαιες ανατροπές
δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων και ο... διορισμός αυταρχικών
πολιτευμάτων ήταν «πολιτική μόδα» περίπου στο δεύτερο μισό του
προηγούμενου αιώνα. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται σαδιστικά και οι εικόνες
των πάνοπλων στρατιωτικών να «περιφρουρούν» και να «εγγυώνται» τη
Δημοκρατία πιστοποιούν την τεράστια θεσμική της αδυναμία –όπως γράφει
χαρακτηριστικά η πολιτική αναλύτρια Ρουτ Ντάιαμιντ– «που κάνει αυτές τις
δημοκρατίες να μην έχουν εδραιωθεί τόσο όσο κάποια στιγμή πιστέψαμε»
Η
πρόσφατη εικόνα του προέδρου του Ελ Σαλβαδόρ, Ναγκίμπ Μπουκέλε, να
εισβάλει με πάνοπλους στρατιώτες μέσα στο Κοινοβούλιο της χώρας για να
εκβιάσει τους βουλευτές να υιοθετήσουν πολιτικές του, δεν είναι
μοναδική.
Τον Οκτώβριο, ώρες μετά που
το Κογκρέσο του Περού κήρυξε «προσωρινά ανίκανο» τον πρόεδρο Μαρτίν
Βισκάρα, έπειτα από διάταγμά του για διάλυση της Βουλής, εκείνος
δημοσίευε στο τουίτερ φωτογραφία του, συνοδεία της ηγεσίας των Ενόπλων
Δυνάμεων και της Αστυνομίας, που επιβεβαίωνε «την πλήρη στήριξή τους
στον πρόεδρο».
Λίγες ημέρες μετά, η σκηνή
επαναλήφθηκε στο Εκουαδόρ, όπου, εν μέσω του κύματος λαϊκών
κινητοποιήσεων κατά της αύξησης των επιδοτήσεων στα καύσιμα, ο πρόεδρος
Λένιν Μορένο εμφανίστηκε σε τηλεοπτικό διάγγελμα με τους αρχηγούς των
Ενόπλων Δυνάμεων και της Αστυνομίας, κάποιοι από τους οποίους φορούσαν
στολές παραλλαγής, λες και πήγαιναν στον πόλεμο.
Το
ίδιο μήνυμα έστειλε ο πρόεδρος της Χιλής, Σεμπαστιάν Πινιέρα, όταν,
μετά τις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις εναντίον του, κήρυξε κατάσταση
έκτακτης ανάγκης: σε τηλεοπτικό διάγγελμα του, συνοδευόμενος από τον
-επίσης με στολή παραλλαγής- στρατηγό που όρισε επικεφαλής της δημόσιας
ασφάλειας στην πρωτεύουσα, δήλωσε πως «είμαστε σε πόλεμο με έναν ισχυρό
εχθρό», εννοώντας τον λαό του.
Στις 12
Νοεμβρίου, στη Βολιβία, η αυτοανακηρυχθείσα «προσωρινή πρόεδρος», Ζανίν
Ανιες, απαθανατίστηκε να δέχεται την προεδρική κορδέλα από
στρατιωτικούς, μόλις δύο ημέρες αφού ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της
χώρας απαίτησε την παραίτηση του προέδρου Μοράλες.
Οι
εικόνες θυμίζουν εκείνες τις ασπρόμαυρες που σφράγισαν μια εποχή: τον
δικτάτορα Πινοτσέτ με τους επιτελείς των Ενόπλων Δυνάμεων, το Σεπτέμβριο
του 1973, αμέσως μετά την ανατροπή του Σαλβαδόρ Αλιέντε, ή τον στρατηγό
Βιντέλα, συνοδεία άλλων στρατιωτικών μελών της χούντας που ανέτρεψε την
Ισαμπέλ Περόν, το 1976.
Και φέρνουν στο
προσκήνιο μια δυσοίωνη πραγματικότητα που διανύει η Λατινική Αμερική: ο
στρατός αναλαμβάνει ξανά πολιτικό ρόλο, είτε για να καθορίσει εξελίξεις
είτε για να τις επικυρώσει. Η πολιτική εξουσία στηρίζεται στη
στρατιωτική ισχύ που επιδεικνύει προκειμένου να «αντιμετωπίσει» μια
κρίση, είτε αυτή είναι μαζικές διαδηλώσεις είτε μια σύγκρουση ανάμεσα
στους θεσμούς.
Πραξικοπήματα νέου τύπου και παλιάς κοπής
Στρατός, παραπληροφόρηση, μιντιακοί κολοσσοί, τεχνολογία, Εκκλησία και θείες επιταγές
Ο
στρατός ανέλαβε δράση ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα. Τα πρώτα 15
χρόνια του αιώνα, προοδευτικές, αριστερές ή κεντροαριστερές κυβερνήσεις
ήρθαν να αντικαταστήσουν/αμφισβητήσουν τη νεοφιλελεύθερη ηγεμονία, με
σοβαρές πολιτικές αναδιανομής, κοινωνικής ένταξης, επέκτασης των
δημοσίων επενδύσεων. Και από την πρώτη στιγμή οι ελίτ που είδαν τα
υπερκέρδη τους να μην αυξάνουν με τους συνήθεις ρυθμούς τους, με τη
βοήθεια του στρατού οργάνωσαν την απάντησή τους με μεταμοντέρνα ή νέου
τύπου πραξικοπήματα.
Το πρώτο έγινε το 2002
στη Βενεζουέλα, όταν ο στρατός συνέλαβε τον πρόεδρο Τσάβες και
εγκατέστησε στο αξίωμα τον πρόεδρο της Ενωσης Βιομηχάνων, Πέδρο Καρμόνα.
Ακολούθησε, το 2009, η στρατιωτική επιχείρηση που έδιωξε από τη χώρα
τον πρόεδρο της Ονδούρας, Μανουέλ Σελάγια, ορκίζοντας στη θέση του τον
πρόεδρο του Κοινοβουλίου. Το 2016, ήρθε η καθαίρεση της προέδρου Ντίλμα
Ρούσεφ στη Βραζιλία και, το 2019, το πραξικόπημα κατά του Εβο Μοράλες.
Πρόκειται
για μια νέα αντεπίθεση των πιο αντιδραστικών δυνάμεων της ηπείρου, η
οποία χρησιμοποιεί τον στρατό για να «δώσει λύση» στην πόλωση και την
πολιτική κρίση.
Πραξικοπήματα
νέου τύπου, τα οποία έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως σημειώνει η
Μόνικα Μπρούκμαν, καθηγήτρια Συγκριτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου του
Ρίο ντε Τζανέιρο, καθώς συνυπάρχουν με άλλες συνθήκες:
◾
Οπως με τα παλιά κλασικά πραξικοπήματα του περασμένου αιώνα, και τώρα
σημειώνονται ανάλογες ρήξεις στο δημοκρατικό καθεστώς, ανατροπές νόμιμα
εκλεγμένων προέδρων και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, με τη συμμετοχή,
συχνά, του στρατού. Αλλά η διαφορά είναι ότι αμέσως οι υποκινητές της
ανομίας επιζητούν τη θεσμική νομιμοποίησή τους με δήθεν δημοκρατικό
περιτύλιγμα και την επιστροφή σε μια δημοκρατία «υπό έλεγχο» για
μικρότερο ή μεγαλύτερο διάστημα.
◾ Βασικό
όχημα γι’ αυτό είναι αφενός τα Κοινοβούλια μέσα από ετερόκλητες
συμμαχίες που επικυρώνουν ως «δημοκρατική» την παρανομία αλλά και η
δικαστική εξουσία, που έχοντας απολέσει την ανεξαρτησία της,
χρησιμοποιείται καταχρηστικά για πολιτικές διώξεις και παρεμβάσεις στις
εκλογικές διαδικασίες, δίνοντας έτσι νομιμοφάνεια σε δημοκρατικές
εκτροπές.
◾ Παράλληλα, αξιοποιούνται και
κινητοποιούνται τεράστιοι μιντιακοί και τεχνολογικοί επικοινωνιακοί
όμιλοι που δραστηριοποιούνται στα κοινωνικά δίκτυα μεταδίδοντας ψεύτικες
ειδήσεις, συκοφαντίες και προπαγάνδα για να επηρεάσουν και να
κατευθύνουν την κοινή γνώμη, ώστε να πείσουν για την αναγκαιότητα της
«παρέμβασης».
◾ Ξεχωριστό ρόλο σε αυτές τις
εκστρατείες παραπληροφόρησης παίζουν οι καθολικές και ιδίως οι
ευαγγελικές εκκλησίες, που διαθέτουν πλέον ισχυρή πολιτική επιρροή και
εκπροσώπηση, διαφημίζοντας την ξενοφοβία, τον ρατσισμό, τη μισογυνία,
την ομοφοβία, το μίσος για την Αριστερά και την αναγκαιότητα επέμβασης
του στρατού ως θείες επιταγές.
Ο νέος μιλιταρισμός και η «αστυνομικοποίηση» των Ενόπλων Δυνάμεων
Είμαστε
μάρτυρες μιας «τεράστιας θεσμικής αδυναμίας που κάνει αυτές τις
δημοκρατίες να μην έχουν εδραιωθεί τόσο όσο κάποια στιγμή πιστέψαμε»,
εκτιμά η Ρουτ Ντάιαμιντ, ερευνήτρια του Εθνικού Συμβουλίου Επιστημονικών
και Τεχνικών Ερευνών (Conicet) της Αργεντινής.Στο δοκίμιό της «Ποιος φρουρεί τους φρουρούς», η Ντάιαμιντ τονίζει ότι, ενώ τα πραξικοπήματα του παρελθόντος έμοιαζαν να έχουν απαξιωθεί, άλλες μορφές στρατιωτικής εξουσίας εμφανίζονται στη Λατινική Αμερική, διαμορφώνοντας έναν «νέο μιλιταρισμό», όπως τον αποκαλεί.
Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η πολιτικοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων, είτε μέσα από τη στήριξή τους σε πολιτικές δυνάμεις που χρησιμοποιούν τον στρατό για τους δικούς τους σκοπούς είτε μέσα από την άμεση συμμετοχή τους σε κυβερνητικά σχήματα «Οι στρατιωτικοί ασκούν εξουσία, αλλά σπάνια την αναλαμβάνουν τυπικά ή ανοιχτά, έτσι που μετέχουν στη λήψη αποφάσεων αλλά δεν φορτώνονται τις συνέπειες της κακής διακυβέρνησης», λέει τονίζοντας την εξαίρεση της Βραζιλίας, όπου επτά τους είκοσι υπουργούς της κυβέρνησης Μπολσονάρο είναι στρατιωτικοί.
Αυτή η πολιτικοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων οδηγεί στην στρατιωτικοποίηση της ίδιας της δημοκρατίας, έλεγε στο BBC η Σόνια Μεχίας, ειδήμων σε θέματα Ασφάλειας και Αμυνας στη Λατινική Αμερική στο Ινστιτούτο Ελκάνο: οι στρατιωτικοί παίζουν ρόλο κηδεμόνων των κυβερνήσεων και στέλνουν μήνυμα ότι όποιος έχει τη στήριξή τους έχει εξασφαλισμένη τη θέση του, ό,τι κι αν κάνει.
Ενα ακόμη στοιχείο αυτού του νέου μιλιταρισμού είναι η «αστυνομικοποίηση» των Ενόπλων Δυνάμεων, δηλαδή η χρησιμοποίησή τους σε καθήκοντα και επιχειρήσεις που αρμόζουν στην αστυνομία. Κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο, γιατί οι ένοπλες δυνάμεις δεν είναι εκπαιδευμένες για να αναλαμβάνουν τη δημόσια ασφάλεια ούτε να επιβάλλουν το νόμο, αλλά να «ασκήσουν τη μέγιστη βία, για να πολεμήσουν έναν εχθρό».
Τις τραγικές συνέπειες τις βλέπουμε τους τελευταίους μήνες. Στο Εκουαδόρ, όπου ο Μορένο έβγαλε στους δρόμους τον στρατό, ο απολογισμός 12 ημερών διαδηλώσεων ήταν 10 νεκροί και περισσότεροι από 1.000 τραυματίες.
Στη Χιλή, όπου ο Πινιέρα επίσης έστειλε τον στρατό κατά των διαδηλωτών, υπάρχουν 31 νεκροί και 3.600 τραυματίες, ενώ περισσότεροι από 230 πολίτες έχουν τραυματιστεί στα μάτια από πλαστικές σφαίρες. Και στη Βολιβία, όπου 36 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους από το πραξικόπημα, ένα από τα πρώτα μέτρα της Ανιες ήταν ένα διάταγμα που απαλλάσσει από κάθε ευθύνη τις Ενοπλες Δυνάμεις που καταστέλλουν τις λαϊκές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για την ανατροπή του Μοράλες.https://www.efsyn.gr/
