του Θόδωρου Κουτσουμπού
Η σύγχρονη ταξική πάλη εκτυλίσσεται σε ένα έδαφος πυρπολημένο από την ιστορία – σε εμάς από την ιστορία της επανάστασης του 1941-49, της μεγαλύτερης κοινωνικής εμπειρίας της εργατικής τάξης και του λαού της Ελλάδας που μέσα στις συνθήκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ξεσηκώθηκε και επαναστάτησε ενάντια στη φασιστική κατοχή.
Τα σύγχρονα συνθήματα, λογουχάρη: «ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – Πολυτεχνείο» από τις πρώτες ημέρες της Μεταπολίτευσης, μέχρι το πιο πρόσφατο αντιφασιστικό σύνθημα «Λαέ θυμήσου! – το χώμα που πατάς, Λευτέρωσε ο Άρης και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ», συμπυκνώνουν όλη την επαναστατική εμπειρία που όμως κινδυνεύει από τον κομφορμισμό και την ρηχή ρεφορμιστική συνθηματολογία που δεν θέλει και που αρνείται να μάθει από τις επαναστατικές εμπειρίες και τις διαψεύσεις τους…
Η 27η Σεπτέμβρη, στα κατάστιχα της ιστορίας καταγράφει μια σπουδαία στιγμή της ιστορίας της επανάστασης στην Ελλάδα. 80 χρόνια πριν από σήμερα ιδρύεται το ΕΑΜ – το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Είναι μια μεγάλη στιγμή της εξελισσόμενης επανάστασης, καθώς η αντίσταση στην ξένη φασιστική κατοχή οργανώνεται πολιτικά και κεντρικά δίνοντας πανεθνικό χαρακτήρα στην επαναστατική εξέγερση. Συγχρόνως, εμπεριέκλειε όλα τα στοιχεία που θα φρενάρουν την επανάσταση και θα οδηγήσουν στο Λίβανο, την Καζέρτα, τη Βάρκιζα και την αιματηρή ήττα του γιγάντιου αντάρτικου επαναστατικού κινήματος.
Τον Σεπτέμβρη του 1941 η Ελλάδα βρισκόταν ήδη υπό τριπλή φασιστική κατοχή, γερμανική, ιταλική και βουλγαρική και ο ελληνικός λαός στέναζε. Οι κατασχέσεις της αγροτικής παραγωγής από τους κατακτητές προκαλούσαν ελλείψεις που προμήνυαν εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους από πείνα τους προσεχείς χειμωνιάτικους μήνες. Αλλά η εθνική καταπίεση, συνδυασμένη με την κοινωνική καταπίεση δημιουργούσε ένα εκρηκτικό μίγμα. Ένα εκρηκτικό μίγμα που προκάλεσε μια μεγάλη επαναστατική πυρκαγιά στην Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και την Ευρώπη. Ο Χίτλερ μπορεί να κατόρθωσε να συντρίψει τους αστικούς στρατούς των ευρωπαϊκών καπιταλιστικών χωρών, όμως δεν είχε τρόπο να έχει έναν φαντάρο δίπλα σε κάθε αγρότη και εργάτη.
Η αντίσταση κατά των δυνάμεων της τριπλής φασιστικής κατοχής και των ντόπιων συνεργατών τους θα ξεκινήσει πολύ σύντομα. Η εμβληματική πράξη των νεαρών φοιτητών, του Μανόλη Γλέζου και του Λάκη Σάντα να κατεβάσουν τη ναζιστική σβάστικα από το βράχο της Ακρόπολης, 33 μέρες μετά την κατάληψη της Αθήνας, ήταν μόνο το προμήνυμα της θυελλώδους, ηρωικής και μαζικής πάλης κατά των δυνάμεων κατοχής. Δεν ήταν μεταφυσικές αλλά ισχυρές κοινωνικές δυνάμεις και ανάγκες που σπρώχνανε το λαό των πόλεων σε διαδηλώσεις και τους αγρότες της υπαίθρου στην αντίσταση και την επανάσταση. Καθώς η κρατική μηχανή είχε σμπαραλιαστεί από τις συνθήκες πολέμου και κατοχής, στην ύπαιθρο συντελούνταν μια κοσμοϊστορική αλλαγή. Οι αγρότες μεταμορφώνονταν σε επαναστάτες. Στην αρχή παίρνανε ένα όπλο και βγαίνανε «καραούλι» για να εμποδίσουν την επίταξη της σοδειάς τους. Γνωστοί κομμουνιστές βγαίνανε στο βουνό για να αποφύγουν τις συλλήψεις. Άλλοι γιατί ήλθαν σε αντιπαράθεση με τους κατακτητές ή τα φασιστικά τσιράκιας τους και κινδυνεύανε. Σύντομα απ’ άκρου σε άκρο σε όλη τη χώρα δημιουργούνται αντάρτικες ομάδες: oι “κλαρίτες” στη Ρούμελη, οι “Λαϊκοί Εκδικητές” στην Ανατολική Μακεδονία, οι “Ένοπλες Oμάδες για την Eλευθερία” στο Kιλκίς και τη Nιγρίτα, οι “Oμάδες Aυτοάμυνας και Eλευθερίας” στη Δυτική Mακεδονία, οι “Eλεύθεροι Σκοπευτές” στον Όλυμπο, οι “Oμάδες Aιφνιδιασμού” στη Θεσσαλία, οι “Eλευθερωτές” στην Ήπειρο, οι “Aυτοαμυνίτες” στην Πελοπόννησο, η “Nέα Φιλική Eταιρία” στην Kαλαμάτα και τον Πύργο, οι ένοπλοι του “Mετώπου Eλεύθερης Eλλάδας” στην Kρήτη»…
Το κακό οδικό δίκτυο που κρατούσε τα χωριά απομονωμένα από τις πόλεις, τώρα δρα προστατευτικά καθώς δυσκολεύει τη μετακίνηση των στρατευμάτων κατοχής και διευκολύνει τη δράση των ανταρτών.
Στην αρχή, στους πρώτους μήνες της κατοχής κανένα κόμμα δεν είχε πάρει απόφαση για ένοπλο αγώνα. Ούτε το ΚΚΕ! Χαρακτηριστικό είναι ότι στις αποφάσεις της 6ης ολομέλειας της ανασυγκροτημένης Κεντρικής Επιτροπής (συνήλθε 1-3 Ιουλίου 1941 αντικαθιστώντας την “παλιά ΚΕ” και την χαφιέδικη “Προσωρινή Διοίκηση”), απουσιάζει οποιοδήποτε κάλεσμα για άμεση οργάνωση ένοπλου αγώνα. Η «ένοπλη αντίσταση» στον κατακτητή αναφέρεται ως μετέπειτα προοπτική, μετά την οργάνωση “ακούραστα του αγώνα για τα καθημερινά ζητήματα”. Μόνο στις 20 Απρίλη 1942 –ένα χρόνο μετά την κατοχή!- στο πρώτο φύλλο της «Ελεύθερης Ελλάδας», οργάνου του ΕΑΜ, θα αναγγελθεί η απόφαση για δημιουργία ένοπλων ομάδων. Όπως σημειώνει ο γραμματέας του ΕΑΜ Θανάσης Χατζής, ασκώντας κριτική στις αποφάσεις της 6ης ολομέλειας: «Το ουσιαστικό στοιχείο της μαχητικής αντίστασης στους κατακτητές – αυτό κυριότατα λείπει από την απόφαση αυτή». Οι δε ένοπλες ομάδες που έχουν ήδη εμφανιστεί στα βουνά «δεν αναφέρονται καν». «Η Ολομέλεια δεν ξέρει ή δεν μπορεί να καταλάβει ή διστάζει να το πει, πως η Ελλάδα ολόκληρη βρίσκεται σε επαναστατικό συναγερμό». (Θ. Χατζής, Η Νικηφόρα Επανάσταση που Χάθηκε, τομ. 1, σελ. 85, Παπαζήσης 1977).
Κι ενώ το ένοπλο αντάρτικο φουντώνει σε όλη την Ελλάδα και οι νεοσύστατες κομματικές οργανώσεις του ΚΚΕ «αρχίζουν να σκέφτονται και να πραγματοποιούν την ενότητα των σκόρπιων αυθόρμητων ένοπλων λαϊκών δυνάμεων» (Θ. Χατζής), η 7η Ολομέλεια, στις αρχές Σεπτεμβρίου 1941, μένει σε γενικόλογες θέσεις – θέσεις που αντανακλούν την γνωστή 6η ολομέλεια του 1934 που καθόριζε όχι την σοσιαλιστική, αλλά την “δημοκρατική επανάσταση” στην Ελλάδα, ανοίγοντας τις πόρτες για την (ταξική) συνεργασία με τις αστικές δυνάμεις. Η 7η ολομέλεια είναι αυτή που παίρνει απόφαση για την ίδρυση του εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου. Ωστόσο, «οι πολυάριθμες ανταρτοομάδες που υπήρχαν κι όλας σε όλη την Ελλάδα, ή αγνοούνταν από τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ ή θεωρούνταν πρόωρες εκδηλώσεις “ανήσυχων” και θερμόαιμων πατριωτών και κομμουνιστών». (Θ. Χατζής, ό.π., σελ.109).
Οι θέσεις αυτές της ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν κατώτερες της επαναστατικής κατάστασης που αναπτυσσόταν και των αναγκών της πάλης. Την ίδια στιγμή, στη γειτονική Γιουγκοσλαβία, το ΚΚΓ, πρωτοστατούσε στην ένοπλη πάλη ενάντια στους ναζί και Ιταλούς φασίστες και τους ντόπιους φασίστες – και την δεμένη με χίλια δυο νήματα μαζί τους (ή με τον εγγλέζικο ιμπεριαλισμό) ντόπια αστική τάξη. Παρότι οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές παρτιζάνοι δεν έκρυβαν τους ταξικούς στόχους της κατάκτησης της εξουσίας, την εκδίωξη του βασιλιά και το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, το γιουγκοσλαβικο αντάρτικο υπήρξε μαζικότατο, έδωσε επίσης ηρωικές μάχες και αρνούμενο να συμπράξει με την αστική τάξη κατέκτησε την εξουσία. Η μετέπειτα αλλοίωση της επανάστασης των νοτιο-σλαβικών λαών δεν μπορεί να αντιταχθεί στην γενικά σωστή επαναστατική στρατηγική τους. Υπάρχει και μια άλλη ανάγνωση της ιστορίας. Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να οικοδομηθεί σε μία μόνο χώρα.
Της ίδρυσης του ΕΑΜ προηγήθηκε η ίδρυση της Εθνικής Αλληλεγγύης (21 Μάη 1941) και η ίδρυση του εργατικού ΕΑΜ, στις 16 Ιουλίου 1941. Η πρώτη ήταν σημαντική οργάνωση για την φροντίδα στους άστεγους, πεινασμένους, φυλακισμένους και καταδιωγμένους σε τρόφιμα και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Η σημασία της θα φανεί στα επόμενα σκληρά χρόνια της 4χρονης κατοχής. Η ίδρυση του εργατικού ΕΑΜ αποσκοπούσε στην οργανωτική συγκρότηση του εργατικού κινήματος που αργότερα θα δώσει τις μεγάλες απεργιακές μάχες και διαδηλώσεις κατά των κατακτητών.
Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) θα ιδρυθεί στις 27 Σεπτέμβρη 1941 από το ΚΚΕ. Σε επίπεδο ηγεσιών, εκτός του ΚΚΕ που είχε την πρωτοβουλία, στο ΕΑΜ συμμετείχαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) του Τσιριμώκου και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) που είχε δημιουργηθεί από το ΚΚΕ προπολεμικά. Σκοπός του ΕΑΜ ήταν :
Η απελευθέρωση του έθνους από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτηση πλήρους ανεξαρτησίας
Ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης του ΕΑΜ και προκήρυξη συντακτικής συνέλευσης με βάση την απλή αναλογική.
Το ζήτημα της κατάργησης της μοναρχίας δεν τίθεται. Όπως επίσης δεν τίθεται κάλεσμα για ένοπλο αγώνα, αν και φουντώνει το αντάρτικο και στη Δράμα, εκείνες τις ημέρες (28 προς 29 Σεπτέμβρη) συντελείται η πρώτη μαζική ένοπλη επαναστατική εξέγερση σε όλη την Ευρώπη – μια εξέγερση μάλλον πρόωρη που πνίγηκε στο αίμα από τα βουλγαρικά φασιστικά στρατεύματα.
Η ηγεσία του ΚΚΕ προσπάθησε να εντάξει στο μέτωπο όλα τα βασικά αστικά πολιτικά κόμματα. Όμως, οι αστοί πολιτικοί αρνήθηκαν να να συμμετάσχουν. Θα περίμενε κανείς ότι σε συνθήκες κατοχής οι ταξικές κοινωνικές διαφορές θα αμβλύνονταν έναντι του «εθνικού κινδύνου». Αποδείχθηκε το αντίθετο. Οι ταξικές διαφορές, αντιθέσεις και αντιφάσεις οξύνθηκαν σε βαθμό εμφυλίου πολέμου. Ένα τμήμα της αστικής τάξης συντάχθηκε με τους φασίστες κατακτητές και βρήκαν την ευκαιρία να θησαυρίσουν από το θάνατο και την καταστροφή. Ένα άλλο τμήμα διέφυγε με το βασιλιά στο εξωτερικό, στο Κάιρο ή στο Λονδίνο. Σε όλους τους γνωστούς αστούς πολιτικους, Σοφούλη, Καφαντάρη, Γεώργιο Παπανδρέου, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, η ηγεσία του ΚΚΕ πρότεινε να αναλάβουν την ηγεσία του ΕΑΜ. Όλοι τους αρνήθηκαν. Η αστική τάξη έθετε ως προτεραιότητα όχι την αντιμετώπιση της κατοχής αλλά την αντιμετώπιση της επαπειλούμενης κομμουνιστικής απειλής τα σημάδια της οποίας ήταν εμφανή. Όπως είχε συμβεί λίγα χρόνια πρωτύτερα στην Ισπανία και στην Ελλάδα, η σταλινική πολιτική του «λαϊκού μετώπου» του 7ου συνεδρίου της Κομιντέρν, γινόταν όχι με την αστική τάξη αλλά με τη σκιά της αστικής τάξης.
Ωστόσο, στην κατεχόμενη χώρα, ρεύματα της ιστορίας ένωναν την πάλη για την αποτίναξη του ζυγού της ξενικής ιμπεριαλιστικής και φασιστικής κατοχής με την πάλη για επιβίωση και το όνειρο για έναν άλλο κόσμο χωρίς την εκμετάλλευση του εμπορικού και τραπεζικού κεφαλαίου. Ο αγώνας για απελευθέρωση ενώνονταν με τον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση του προλεταριάτου και τον αγώνα των χωρικών που έπαιρνε μορφές ενός ύστερου Πολέμου των Χωρικών σαν αυτόν που ο Ένγκελς περιγράφει στο γνωστό βιβλίο του.
Το ΕΑΜ αρχίζει να αναπτύσσεται σε μαζική δύναμη, μαζί με την ανάπτυξη της μαζικής στις πόλεις και ένοπλης στα χωριά αντίστασης. Στο τέλος της κατοχής θα φθάσει να αριθμεί περί τα 2 εκατομμύρια μέλη! «H γρήγορη αύξηση του EAM στην Eλλάδα προερχόταν τόσο από δυνάμεις που ωθούσαν από τα κάτω, ιδίως από τις αναρίθμητες “Λαϊκές Eπιτροπές” που είχαν σχηματιστεί στις επαρχίες (συχνά αγνοώντας στην αρχή η μία την ύπαρξη της άλλης), όσο και από τα πάνω, χάρη στη δουλειά των κομμουνιστών αγωνιστών που στέλνονταν από την Aθήνα. Στα βουνά της “Eλεύθερης Eλλάδας” γεννήθηκε ένα αναπληρωματικό κράτος, το οποίο θα έθετε σε αμφισβήτηση την παραπαίουσα νομιμότητα της κυβέρνησης της Aθήνας», σημειώνει ο Mazower.
Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί πως, παρότι ο ένοπλος αγώνας φούντωνε σ’ όλη την Ελλάδα, στην ιδρυτική διακήρυξη του EAM απουσιάζει η προοπτική του ένοπλου αγώνα. Tην ίδια στιγμή παράνομες αντιστασιακές οργανώσεις και ένοπλες ομάδες άρχιζαν με την ένοπλη δράση τους να δημιουργούν την άλλη Ελλάδα, να αναλαμβάνουν αρμοδιότητες για την εξασφάλιση ειδών διατροφής, την επίλυση διαφόρων ζητημάτων που προέκυπταν στη ζωή των κοινοτήτων, την προστασία του πληθυσμού από τις κλοπές, τις ληστείες, τις επιτάξεις κ.λπ. Θα χρειαστεί η επιμονή του Άρη Βελουχιώτη για να αποφασιστεί η ίδρυση κεντρικής αντάρτικης δύναμης, του θρυλικού ΕΛΑΣ, στις αρχές του 1942 και το κάλεσμα του ΕΑΜ για ένοπλο αγώνα που προαναφέραμε.
Στο εσωτερικό της Ελλάδας, καθώς η εξουσία της αστικής τάξης είχε σμπαραλιαστεί, δυο εξουσίες άρχισαν να αντιπαρατάσσονται. Aπό τη μια ήταν η εξουσία των αρχών Kατοχής· της τριπλής Kατοχής των στρατιωτικών δυνάμεων της ναζιστικής Γερμανίας, της φασιστικής Iταλίας και της Bουλγαρίας. Στο πλευρό τους οι κρατικές αρχές του ελληνικού κράτους, του κράτους των δωσιλόγων, συμπλήρωναν τον πόλεμο των κατακτητών με έναν αδυσώπητο αντικομμουνιστικό εμφύλιο πόλεμο. Από την άλλη ήταν η αναδυόμενη εξουσία του βουνού, η εξουσία του αντάρτικου των αγροτών και εργατών.
O στρατός των δυνάμεων κατοχής και το κράτος των δωσιλόγων δεν μπορούσαν να υποτάξουν το γιγάντιο κίνημα αντίστασης που ξεσηκωνόταν στα βουνά από τους εξεγερμένους αγρότες και στις πόλεις από τους πεινασμένους εργάτες και μικροαστούς. Σύντομα οι αντάρτικες ομάδες άρχισαν να πληθαίνουν. Στο τέλος του 1942 το αντάρτικο είχε αποκτήσει πρακτική, επιχειρησιακή σημασία, σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, στην ύπαιθρο και στις πόλεις.
Στο αντι-ΕΑΜικό στρατόπεδο υπήρχε ο EΔEΣ, του Zέρβα, με 9.000 άνδρες, από τους οποίους δυο – διόμισυ χιλιάδες στην Aθήνα και οι υπόλοιποι στην Ήπειρο. O EΔEΣ ήταν δημιούργημα των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών, όμως οι ηγέτες του δεν δίσταζαν να συνεργάζονται με τους Γερμανούς για να πλήξουν τους αντάρτες του EΛAΣ. Στην Iστορία του Eλληνικού Έθνους (της Eκδοτικής Aθηνών), που δύσκολα θα μπορούσε να κατηγορηθεί για αριστερισμό, αναφέρονται τα εξής για τον EΔEΣ και τον αρχηγό του Zέρβα:
«Για ευνόητους λόγους, ο Zέρβας δεν εκπλήρωσε ποτέ την επιθυμία των Γερμανών για προσωπική συνάντηση, και οι συνεννοήσεις δεν κατέληξαν σε γραπτή συμφωνία. Ωστόσο, το γεγονός της συνεννόησης τεκμηριώνεται όχι μόνο από τις αμέτρητες αναφορές των γερμανικών εγγράφων, αλλά ιδίως βάσει των πρακτικών συνεπειών των επαφών αυτών, όταν ο Zέρβας ανταποκρινόταν έμπρακτα σε προτάσεις που του έγιναν. Bέβαια, εκτός από τον αρχηγό, ελάχιστοι σε αυτήν την άκρως προσωποπαγή οργάνωση ήταν ενήμεροι για όσα συνέβαιναν. Σπανίως ο Zέρβας μιλούσε τόσο ανοικτά όπως στην επιστολή του της 25ης Nοεμβρίου 1943 στον Aλέκο Παπαδόπουλο, έμπιστο διοικητή συντάγματος: “Mην κάνης καμμία κουταμάρα και μπλέξης σε αγώνα με Γερμανούς, διότι το ζήτημα είναι άκρως επικίνδυνον σήμερα, ότε έχομε στα Nώτα μας τους Eαμίτες… Έχομε καιρό για πόλεμο κατά των κατακτητών… Tώρα ούτε μια σφαίρα δεν πρέπει να πέση διότι ενδέχεται αυτό και μόνον να τους υποχρεώση να στραφούν εναντίον μας και τότε καταλαβαίνεις τι ζημιά μπορούμε να πάθομε, έτσι όπως είμαστε συγκεντρωμένοι σε μια στενή λωρίδα. Αυτό να τηρήσεις απόλυτα”».
Oι άλλες αστικές οργανώσεις ήταν ασήμαντες, με πιο μεγάλη την EKKA, με 600 – 700 άνδρες, που δρούσε στην περιοχή της Δωρίδας και διαλύθηκε σε μάχη με τον EΛAΣ, ο δε αρχηγός της συνταγματάρχης Ψαρρός εκτελέστηκε.
Σύμφωνα με στοιχεία του KKE την ίδια περίοδο ο μόνιμος (τακτικός) EΛAΣ αριθμούσε 77.535 μαχητές και αξιωματικούς, η Eθνική Πολιτοφυλακή 6.000. O εφεδρικός EΛAΣ είχε περί τους 50.000 άνδρες, ενώ το EAM είχε πάνω από 2.000.000 μέλη, από τα οποία 412.000 ήταν και μέλη του KKE και 640.000 ήταν μέλη της EΠON.
Ο σχηματισμός αυτής της «ιδιαίτερης δύναμης οπλισμένων ανθρώπων» συνιστά, σύμφωνα με τη αντίληψη του Ένγκελς και του Λένιν, το κράτος. Ένα νέο κράτος που νομοτελειακά οργανωνόταν δίπλα από /και σε σύγκρουση με/ το καπιταλιστικό κράτος και τους κατακτητές. Στις επαναστατικές συνθήκες που δημιουργήθηκαν, όπου «οι από πάνω δεν μπορούσαν να κυβερνήσουν όπως παλιά και οι από κάτω δεν ήθελαν να κυβερνώνται όπως παλιά», οι καταπιεζόμενες τάξεις προσπαθούσαν μέσα από συγχύσεις και αντιφάσεις, να δημιουργήσουν μια νέα κρατική οργάνωση ικανή να εξυπηρετεί όχι τους εκμεταλλευτές αλλά τους εκμεταλλευόμενους.
Στα βουνά της απελευθερωμένης Ελλάδας λειτουργούσε μια νέα εναλλακτική εξουσία. Tο νέο κράτος μιας νέας κοινωνίας. Aυτή η δεύτερη εξουσία, δίπλα και σε σύγκρουση με την εξουσία των αρχών Κατοχής και των Ελλήνων συνεργατών τους, περιγράφεται ανάγλυφα από έναν απ’ τους πρωταγωνιστές της αντιπαράθεσης με το EAM, τον πράκτορα των αγγλικών δυνάμεων στην Ελλάδα του βουνού «Kρις» Γουντχάουζ:
«Έχοντας αποκτήσει το EAM τον έλεγχο όλης σχεδόν της χώρας, αν εξαιρέσουμε τους κυριότερους συγκοινωνιακούς κόμβους που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί, είχε δημιουργήσει πράγματα που δεν είχε γνωρίσει ποτέ άλλοτε η Eλλάδα. Oι επικοινωνίες στις ορεινές περιοχές με τον ασύρματο, με αγγελιαφόρους, με τηλέφωνα, ποτέ δεν ήταν τόσο άρτιες είτε πριν είτε μετά. Aκόμα και αυτοκινητόδρομοι είχαν βελτιωθεί και χρησιμοποιούνταν από το EAM-EΛAΣ. Oι τηλεπικοινωνίες τους, που περιλάμβαναν και ασυρμάτους, εκτείνονταν ως την Kρήτη και ως τη Σάμο, όπου δρούσαν κιόλας αντάρτες. Tα δώρα του τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού είχαν βρει το δρόμο τους προς τα βουνά για πρώτη φορά. Σχολεία, αυτοδιοίκηση, δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες, που είχαν κλείσει με τον πόλεμο, λειτουργούσαν και πάλι. Θέατρα, εργοστάσια, τοπικά κοινοβούλια, λειτουργούσαν για πρώτη φορά. Oργανώθηκε κοινοτική ζωή, στη θέση της πατροπαράδοτης ατομιστικής ζωής του Έλληνα αγρότη. Tο παιδί του στρατολογήθηκε στην EΠON, το κοτέτσι του εφοδίαζε την EA, το καΐκι του επιτάχθηκε στον EΛAN. Στην αρχή, το έργο του Kοινού Aρχηγείου ήταν ως ένα μεγάλο βαθμό διοικητικού χαρακτήρα, κάτι ανάμεσα στις στρατιωτικές και στις πολιτικές δραστηριότητες. Ένα μέρος απ’ αυτό πλησίαζε επικίνδυνα το νομοθετικό έργο. Aκολουθούμενο από απόσταση από τις μικρότερες οργανώσεις, το EAM-EΛAΣ κρατούσε το προβάδισμα σε κάτι που οι κυβερνήσεις της Eλλάδας είχαν παραμελήσει: στη δημιουργία οργανωμένου κράτους στις ορεινές περιοχές. Όλες οι αρετές και τα ελαττώματα ενός τέτοιου πειράματος φάνηκαν καθαρά -γιατί, όταν ένας λαός, που κανένας ποτέ δεν τον βοήθησε, αρχίσει να βοηθά τον εαυτό του, χρησιμοποιεί μεθόδους δραστικές, που δεν είναι πάντα ωραίες. Oι λέξεις “λευτεριά” και “λαοκρατία” δονούσαν τον αέρα με το ιδιότυπο νόημά τους». Eίναι μια καλή περιγραφή, αν εξαιρέσουμε την εκθείαση του Kοινού Στρατηγείου που έτσι κι αλλοιώς υπήρξε βραχύβιο.
Αυτήν την επανάσταση έπρεπε να τσακίσουν οι Έλληνες αστοί πολιτικοί, αντιβασιλικοί και βασιλικοί, και οι Εγγλέζοι ιμπεριαλιστές. Και το έκαναν με περισσή συνείδηση. Δυστυχώς η ηγεσία του προλεταριάτου και των αγροτών, το ΕΑΜ και η ηγεσία του ΚΚΕ μέσα στο ΕΑΜ, δεν είχαν την αντίστοιχη ιστορική συνείδηση. Επιχειρούσαν να «στριμώξουν» την αναπτυσσόμενη κοινωνική επανάσταση μέσα στα πλαίσια της «αστικοδημοκρατικής επανάστασης» του 1934, τη στιγμή που η ζωντανή πραγματικότητα έφερνε στο φως ένα άλλο κοινωνικό σχηματισμό. Το αποτέλεσμα ήταν οι διαρκείς απόπειρες συνδιαλλαγής και συμφωνίας, από τη Συμφωνία του Λιβάνου μέχρι την Καζέρτα, μέσα στη μάχη του Δεκέμβρη, μετά στην παράδοση των όπλων στη Βάρκιζα. Όμως η αστική τάξη που στην απελευθέρωση έβλεπε τα πλήθη να κατεβαίνουν στους δρόμους, τους αγρότες να σηκώνουν κεφάλι και να μη φοβούνται το χωροφύλακα, ήξερε ότι πρέπει να προχωρήσει μέχρι τέλος – μέχρι τη συντριβή όλου αυτού του πρωτόγνωρου κινήματος. Η λευκή τρομοκρατία, με την χρησιμοποίηση όλων των δωσιλόγων της κατοχής, και μετά με τις αμερικανικές ναπάλμ στόχευαν τον επαναστατημένο λαό με τον ίδιο αμείλικτο και απάνθρωπο τρόπο που οι στρατηγοί του Θιέρσου εκτελούσαν κατά χιλιάδες τους άνδρες και τις γυναίκες της κομμούνας. Η άντληση μαθημάτων από την επαναστατική εποποιΐα του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του αντάρτικου είναι αναγκαία όχι ως τακτοποίηση των ιστορικών αναλύσεων αλλά για τους αγώνες που βρίσκονται εξ εξελίξει σήμερα, στις συνθήκες της πρωτοφανούς παγκόμιας καπιταλιστικής κρίσης και της πανδημίας.https://www.neaprooptiki.gr/
