Λόγω της κατάστασης της οικονομίας και της ανασφάλειας που δημιουργεί, ενισχύεται η εμπιστοσύνη σε ανεξάρτητες αρχές Του Γιαννη Mαυρη / www.mavris.gr / www.publicissue.gr
Στο χρόνο που πέρασε, η βαθύτατη κρίση που χαρακτηρίζει το σύνολο των θεσμών στην Ελλάδα δεν δείχνει να περιορίζεται. Αντιθέτως, η ελάχιστη βελτίωση της συνολικής εικόνας οφείλεται, το πιθανότερο, στην πολιτική μεταβολή που σημειώθηκε τον περασμένο Οκτώβριο. Γεγονός που -κατά κανόνα- επηρεάζει ευνοϊκά, πλην όμως συγκυριακά, το γενικό κοινωνικό κλίμα. Συνεπώς, η κρίση των θεσμών μάλλον τείνει να αναπαράγεται με την ίδια ένταση. Η εμπιστοσύνη που τρέφουν οι πολίτες στους θεσμούς της διακυβέρνησης, της οικονομίας και της κοινωνίας αποτελεί μια σημαντική παράμετρο της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας μιας χώρας. Η συνολική κατάταξη των θεσμών, με βάση τις τιμές που καταγράφουν στο δείκτη εμπιστοσύνης, δίδεται στο σχετικό διάγραμμα και είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική, όχι μόνο για τους θεσμούς της πολιτικής, αλλά και της οικονομίας. Με εξαίρεση τους τρεις πρώτους και ελάχιστους ακόμη, η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς του κράτους και της διακυβέρνησης συνεχίζει να είναι πρωτοφανής. Συνιστά ανοικτή κρίση της κοινωνικής τους νομιμοποίησης. Με βάση τη μέτρηση του 2009, επιβεβαιώνεται το συμπέρασμα ότι ελάχιστοι θεσμοί απολαμβάνουν σχετικά υψηλά ποσοστά κοινωνικής εμπιστοσύνης, ενώ οι περισσότεροι (24/48, έναντι 25 το 2008) δεν εμφανίζουν καν θετικό ισοζύγιο εμπιστοσύνης. Η διάρρηξη της κοινωνικής εμπιστοσύνης, που πιστοποιείται ακόμη μια φορά, συνιστά γεγονός με προφανή πολιτική σημασία και επιπτώσεις, όχι μόνον στις δυνατότητες άσκησης της διακυβέρνησης, αλλά και στη λειτουργία της οικονομίας. Ιδίως σε συνθήκες δημοσιονομικής και κοινωνικής κρίσης.
Κρατική μηχανή και διακυβέρνηση
Στη φετινή κατάταξη του δείκτη εμπιστοσύνης, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (CI=1.840, έναντι 1.517 το 2008), με μια θεαματική αύξηση (323 μονάδων) αφαιρεί την πρώτη θέση από την Πυροσβεστική (CI=1.517, έναντι 1.840 το 2008), η εμπιστοσύνη στην οποία επλήγη καίρια το περασμένο καλοκαίρι (σημειώνει απώλειες 323 μονάδων). Οπως έχει επισημανθεί, πρόκειται για θεσμούς, οι οποίοι σχετίζονται ευθέως με την εδώ και καιρό παγιωμένη ανασφάλεια στις σύγχρονες κοινωνίες της διακινδύνευσης. Από την άλλη πλευρά, η σειρά κατάταξης αποτυπώνει έκδηλα και την επίδραση των οικολογικών καταστροφών που βιώνει και η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Στην ίδια ομαδοποίηση εντάσσεται και ο Στρατός, που ανεβαίνει φέτος στην 6η θέση (από την 7η το 2008), με δείκτη 494, έναντι 375 προηγουμένως (αύξηση 119 μονάδων).
Και το 2009, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξακολουθεί να είναι ο μοναδικός πολιτικός θεσμός που εμπιστεύονται σήμερα οι Ελληνες πολίτες (CΙ=978, 3ος στη σειρά κατάταξης). Σημειώνει μάλιστα και σημαντική αύξηση, έναντι της περσινής βαθμολογίας (CI 2008=880, +98 μονάδες). Είναι προφανές ότι στην εδραίωση αυτής της εικόνας έχει συντελέσει αφενός η εξαιρετικά υψηλή αποδοχή, τόσο του σημερινού Προέδρου Κ. Παπούλια, όσο και του προηγούμενου (Κ. Στεφανόπουλου), αλλά και η επιβεβαιωμένη σύγκλιση των σημερινών κομμάτων της διακυβέρνησης στο πρόσωπό του. Οφείλεται, όμως, και στο γεγονός ότι ο ΠτΔ δεν αναμειγνύεται ενεργά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.
Η απαξίωση των κυβερνήσεων, των πολιτικών κομμάτων και της κρατικής διοικητικής μηχανής δεν μεταβλήθηκε αισθητά κατά τη διάρκεια του 2009. Τα πολιτικά κόμματα κατατάσσονται φέτος στην προτελευταία (47η, από την τελευταία 48η το 2008) θέση του δείκτη (CI=15, έναντι 10 το προηγούμενο έτος, +5), κάτι που ασφαλώς δεν μπορεί να εκληφθεί ως επιτυχία. Οι κυβερνήσεις υποβιβάζονται στην τελευταία (48η), με CI=14, έναντι 12 το 2008 (+2) και η κρατική διοικητική μηχανή, δηλαδή τα υπουργεία, στη 43η (44η το 2008), με δείκτη CI=34, έναντι 31 το 2008 (+3). Η συσσωρευμένη κοινωνική δυσπιστία εξακολουθεί να πλήττει και τη Βουλή, η οποία, ωστόσο, καταλαμβάνει φέτος την 30ή θέση από την 38η που κατείχε πέρυσι (CI=74, έναντι 57 προηγουμένως, +17). Αντιθέτως, μειώνεται φέτος η (ήδη οριακή) εμπιστοσύνη στις βαθμίδες της διοίκησης, που θεωρητικά βρίσκονται πιο κοντά στον πολίτη, συγκεκριμένα: στους δήμους (CI=91, έναντι 115 πριν, -24) και στις νομαρχίες (CI=83, έναντι 102 το 2008, -19).
Τόσο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (CI=260, έναντι 267 το 2008), όσο και οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ενωσης (CI=188, έναντι 203 το 2008), καταγράφουν σχετική μείωση (7 και 15 μονάδες αντιστοίχως), αλλά εξακολουθούν -παρά τη μικρή υποβάθμισή τους- να καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις στη γενική κατάταξη του δείκτη (10η και 14η αντιστοίχως, έναντι της 8ης και της 12ης, το 2008).
Αν και σε σχέση με τα κόμματα, τα συνδικάτα εξακολουθούν να καταγράφουν πολλαπλάσια ποσοστά εμπιστοσύνης, εντούτοις, τόσο η ΑΔΕΔΥ (CI=63, έναντι 89 το 2008) όσο και η ΓΣΕΕ (CI=58, έναντι 87) εμφανίζουν σήμερα σημαντικές απώλειες (-26 και -29 αντιστοίχως). Ειπωμένο διαφορετικά, φαίνεται ότι η οικονομική κρίση εντείνει την κρίση αξιοπιστίας των συνδικάτων.
Σχετική ανάκαμψη παρατηρείται στην εμπιστοσύνη προς την Αστυνομία (CI=120, έναντι 93, +27) και σε μικρότερο βαθμό προς τη Δικαιοσύνη (CI=91, έναντι 83, +8). Ωστόσο, σε σύγκριση με τη θετική εικόνα που κατέγραφαν αντίστοιχες έρευνες προηγούμενων ιστορικών περιόδων, παρόμοια με τα σημερινά επίπεδα εμπιστοσύνης κρίνονται χαμηλά.
Σε αντίθεση με τη σημαντική υποχώρηση που είχε καταγράψει το 2008 η εμπιστοσύνη προς την Εκκλησία (ο δείκτης της οποίας είχε κυμανθεί τότε σε οριακά επίπεδα: CI2008=107, έναντι 181 το 2007), στη φετινή μέτρηση καταγράφεται μικρή ανάκαμψη (CI2009=119, +12). Εντούτοις, η Εκκλησία υποβιβάζεται φέτος στην 24η θέση της κατάταξης των θεσμών, ενώ το 2007 κατείχε τη 15η. Φαίνεται ότι η εκλογή του σημερινού Αρχιεπισκόπου επουλώνει μεν, αλλά με πολύ αργούς ρυθμούς, την πληγή που άνοιξε το σκάνδαλο της Μονής Βατοπεδίου (και τα παλαιότερα).
Επιχειρήσεις και οικονομία
Η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς δεν αφορά μόνον τη διακυβέρνηση και το κράτος. Εξίσου σημαντικό έλλειμμα εμπιστοσύνης των πολιτών-καταναλωτών εξακολουθούν και φέτος να παρουσιάζουν οι περισσότερες κατηγορίες και κλάδοι των επιχειρήσεων (6 στους 8).
Μάλιστα, συγκριτικά με το 2008, σε 4 κλάδους, διαπιστώνεται περαιτέρω επιδείνωση. H μεγαλύτερη δυσπιστία των καταναλωτών εκδηλώνεται πλέον απέναντι στις ασφαλιστικές εταιρείες (CI=29, έναντι 36, με απώλειες 7 μονάδων), οι οποίες υποβιβάζονται στη 45η θέση (από τη 43η) και στις τράπεζες, ο δείκτης των οποίων επίσης υποχωρεί, κατά 7 μονάδες (CI=37, έναντι 44 το 2008). Επιπλέον, η θέση των τραπεζών στην κατάταξη συνεχίζει για δεύτερη χρονιά να υποβαθμίζεται: κατατάσσονται φέτος στη 42η θέση, από τη 41η το 2008 και τη 40ή το 2007.
Οι εταιρείες τροφίμων, οι οποίες κατά τη διετία 2007-2008 καταλάμβαναν σταθερά την τελευταία θέση μεταξύ των επιχειρηματικών κλάδων και το 2008 βρέθηκαν στη 45η θέση του γενικού δείκτη, κατάφεραν φέτος να ξεφύγουν. Σημειώνοντας άνοδο 12 μονάδων (CI=39, έναντι 27 το 2008) ανέβηκαν στη 41η θέση, πάνω δηλαδή από τις ασφαλιστικές και τις τράπεζες. Ακολουθούν στις ίδιες χαμηλές θέσεις με το 2008 οι διαφημιστικές (CI=50, έναντι 53 το 2008, -3), οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας (CI=60, έναντι 56, +4) και οι κατασκευαστικές (CI=71, έναντι 80, -9). Σημαντική είναι και η ανάκαμψη της θέσης των εταιρειών πληροφορικής, οι οποίες εξακολουθούν να συγκεντρώνουν σήμερα μεταξύ των επιχειρήσεων και τα υψηλότερα ποσοστά κοινωνικής εμπιστοσύνης (CI=290, έναντι 250 προηγουμένως, +40 μονάδες), καταλαμβάνοντας στο σύνολο την 8η θέση (όπως και το 2007). Υψηλή κοινωνική εμπιστοσύνη περιβάλλει σταθερά και τα ιδιωτικά νοσοκομεία και τις κλινικές (CI=184, αμετάβλητο), τα οποία καταλαμβάνουν τη 15η θέση, έναντι της 36ης του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ).
Η τρέχουσα οικονομική κρίση φαίνεται ότι ενισχύει την κοινωνική εμπιστοσύνη σε κάποιους από τους κρατικούς οικονομικούς θεσμούς. Ετσι, η σημερινή ενίσχυση του ρόλου του κράτους και της οικονομικής του παρέμβασης μεταφράζεται σε σημαντική ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην Τράπεζα της Ελλάδος (+28, CI=138, έναντι 110 το 2008). Αντιθέτως, το Χρηματιστήριο Αθηνών (CI=22, έναντι 16 το 2008, +6) παραμένει σταθερά στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης (46η θέση). Γεγονός, που συνιστά σαφή ένδειξη για το ολοκληρωτικό πλήγμα που έχει υποστεί η αξιοπιστία του, πολύ πριν ξεσπάσει η σημερινή κρίση.
Χωρίς αμφιβολία, την πλέον θεαματική άνοδο (μετά την ΕΜΥ) καταγράφει στο δείκτη εμπιστοσύνης η Ολυμπιακή, μετά την ιδιωτικοποίησή της. Σημειώνοντας αύξηση 278 μονάδων, υπερδιπλασιάζει τον σχετικό δείκτη και ανεβαίνει από τη 16η θέση το 2008, στην 7η θέση της συνολικής κατάταξης (CI=444, έναντι 166 προηγουμένως).
Οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές
Η αναβάθμιση του ρόλου των ανεξάρτητων διοικητικών αρχών, που έχει εξαγγείλει η σημερινή κυβέρνηση, αλλά και οι αυξημένες προσδοκίες των πολιτών από αυτές, ίσως και πάλι εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, έχουν ενισχύσει την κοινωνική εμπιστοσύνη προς αυτές. Είναι χαρακτηριστικό ότι, αντίθετα με ό,τι συνέβη το 2008, στη φετινή μέτρηση, και οι τέσσερις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές, που περιλαμβάνονται στο δείκτη εμπιστοσύνης, καταγράφουν σχετική άνοδο της εμπιστοσύνης των πολιτών. Μεταξύ τους, ο Συνήγορος του Πολίτη (CI=507, έναντι 486 το 2008, +21) εξακολουθεί να είναι η μόνη Αρχή που συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης, καταλαμβάνοντας την 5η θέση στη συνολική σειρά κατάταξης (4η το 2008). Σε μια εποχή αναστάτωσης των παγιωμένων αντιλήψεων του Δικαίου, πρόκειται για τον θεσμό που τείνει κατεξοχήν να ταυτιστεί, στη συνείδηση της ελληνικής κοινής γνώμης, με την υπεράσπιση των δικαιώματων των πολιτών, απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία. Η επιχειρούμενη αναβάθμιση του ρόλου του ΑΣΕΠ έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική τόνωση της κοινωνικής εμπιστοσύνης που το περιβάλλει (+64 μονάδες, CI=157, έναντι 93, το 2008). Επισημαίνεται, ακόμη, ότι η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (CI=138, έναντι 130 προηγουμένως) εξακολουθεί να εμφανίζει αρκετά υψηλότερο δείκτη εμπιστοσύνης, συγκριτικά με τη Δικαιοσύνη (CI=91). Από την άλλη πλευρά, παρά την ελαφρά βελτίωση που σημειώθηκε, το έλλειμμα εμπιστοσύνης που καταγράφεται για την Επιτροπή Ανταγωνισμού παραμένει αυξημένο (CI=60, έναντι 57 προηγουμένως).
Μέσα Ενημέρωσης και Ιντερνετ
Η κρίση της πολιτικής μεταφράζεται και σε εντεινόμενη κρίση αξιοπιστίας των Μέσων Ενημέρωσης. Το νέο στοιχείο που προκύπτει είναι ότι αυτή η κρίση περιλαμβάνει πλέον και το Ιντερνετ. Μεταξύ των Μέσων Ενημέρωσης, το ραδιόφωνο παραμένει σήμερα στην Ελλάδα το πλέον αξιόπιστο, αν και καταγράφεται και γι' αυτό μείωση (-29 μονάδες) της κοινωνικής του αποδοχής (CI=204, έναντι 233 το 2008 και 242 το 2007). Σημαντικό εύρημα της φετινής μέτρησης αποτελεί το γεγονός ότι το Ιντερνετ (CI=192), που μετρήθηκε για πρώτη φορά το 2008, αν και διατηρεί 2η θέση μεταξύ των Μέσων (και την 21η στη συνολική κατάταξη εμπιστοσύνης) εμφανίζει σοβαρή υποχώρηση, της τάξης των 61 μονάδων. Υποχώρηση του δείκτη εμπιστοσύνης καταγράφεται και για τις εφημερίδες (CI=52, έναντι 79 το 2008), οι οποίες υποβιβάζονται στην 39η θέση, αλλά και για την ήδη υπονομευμένη τηλεόραση (CI=32, έναντι 37 προηγουμένως). Η τελευταία βεβαίως δεν έχει παύσει να αποδοκιμάζεται κοινωνικά, αφού καταλαμβάνει μόλις τη 44η θέση, μεταξύ των 48 θεσμών του δείκτη, χάνοντας δύο επιπλέον θέσεις (από τη 42η).
Ο Ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης (GICI)
O Ελληνικός Δείκτης Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς (GICI) αποτελεί ένα σημαντικό επιστημονικό εργαλείο, για τη διαχρονική συγκριτική αξιολόγηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης στους σημαντικότερους εγχώριους θεσμούς.
Η μέτρηση της Public Issue, που καθιερώθηκε το 2007, επαναλαμβάνεται και φέτος, για λογαριασμό της «Καθημερινής», σε μια πολιτική συγκυρία που εξακολουθεί να παραμένει εξαιρετικά βεβαρημένη. Λόγω της σημερινής κρίσης που βιώνουμε, αποκτά εξαιρετική βαρύτητα και γίνεται περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ. Οι (48) θεσμοί, που διερευνώνται, καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της κοινωνικής ζωής: διακυβέρνηση, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, ανεξάρτητες αρχές, επαγγελματικές οργανώσεις, κοινωνία πολιτών και μέσα ενημέρωσης. Τόσο ο συνολικός δείκτης, όσο και οι επιμέρους δείκτες που υπολογίζονται για κάθε υποκατηγορία, αποτελούν μια εξαιρετικά λεπτομερή χαρτογράφηση για τις επικρατούσες, σήμερα στην Ελλάδα, κοινωνικές αντιλήψεις απέναντι στους θεσμούς.
Ενα αντιπροσωπευτικό δείγμα Ελλήνων πολιτών αποτιμά, ποσοτικά, την εμπιστοσύνη που αισθάνεται για κάθε έναν κοινωνικό θεσμό. Από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων κατασκευάζεται ένας δείκτης εμπιστοσύνης, για κάθε θεσμό χωριστά. Κάθε δείκτης προκύπτει με βάση το λόγο θετικών/αρνητικών γνωμών για τον δεδομένο θεσμό, δηλαδή το ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι τον εμπιστεύονται, προς το ποσοστό των ατόμων που δυσπιστούν απέναντί του. Κατά συνέπεια, τιμή 100 στο δείκτη εμπιστοσύνης (CI) υποδηλώνει ότι υφίσταται απόλυτη ισοδυναμία θετικών και αρνητικών αντιλήψεων απέναντι στο θεσμό. Τιμή 200 στο δείκτη υποδηλώνει ότι ο αριθμός των πολιτών που εμπιστεύονται τον θεσμό είναι διπλάσιος από εκείνους που εκφράζουν δυσπιστία απέναντί του. Τέλος, τιμή 50 σημαίνει ότι οι αρνητικές εντυπώσεις είναι διπλάσιες από τις θετικές.πηγηhttp://www.ekathimerini.gr
