Το στεγαστικό είναι ένα από τα σημαντικότερα και χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά σε ολόκληρη της Ευρώπη, με πολλαπλές συνέπειες και σε άλλες βασικές εκφάνσεις της ζωής τους. Για αιώνες στο περιθώριο και μετακινούμενοι μέχρι πριν λίγες δεκαετίες – όχι πλέον καθώς είναι σχεδόν όλοι εγκατεστημένοι – δεν είχαν τη δυνατότητα πρόσβασης σε επαρκή στέγαση, η οποία έχει τεθεί ως θεμελιώδη προϋπόθεση για την κοινωνική συμπερίληψη από διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς.Σύμφωνα με εκθέσεις του ΦΡΑ (2010, 2017), το 41% των Ρομά στην Ευρώπη έχει βιώσει αρνητική διάκριση στην προσπάθεια αγοράς ή ενοικίασης ενός σπιτιού, ενώ σχεδόν το 1/3 ζει σε σπίτι χωρίς πόσιμο νερό και σχεδόν οι μισοί σε σπίτι χωρίς τουαλέτα, ντους ή μπάνιο. Οι αρνητικές διακρίσεις σημαίνουν επίσης συστηματική άρνηση για δημιουργία υποδομών στις περιοχές όπου ζουν οι Ρομά, ρατσιστική ανοχή στην ύπαρξη άθλιων συνθηκών στέγασης, κλπ.
Στην Ελλάδα, δεν ζουν όλοι οι Ρομά σε ίδιους τύπους οικείας, ούτε αντιμετωπίζουν όλοι οικιστικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, μπορεί να μένουν σε αυθαίρετα κτίσματα, παράγκες κατασκευασμένες από πρόχειρα υλικά, σκηνές, αλλά και σε νόμιμες κατοικίες πολυτελής κατασκευής. Είναι επίσης μύθος και ξεπερασμένη η άποψη που λέει ότι οι τσιγγάνοι δεν επιθυμούν μόνιμη κατοικία.
Ως και την δεκαετία του 1970 με επίσημες διαταγές απαγορευόταν η εγκατάστασή τους σε πόλεις και χωριά, ενώ οι δήμοι έβρισκαν κάθε λογής δικαιολογία ώστε να αποτρέψουν την οικιστική τους ενσωμάτωση. Έπειτα από ευρωπαϊκές καταδίκες για την κακή στεγαστική κατάσταση των Ρομά, η κυβέρνηση Σημίτη (1996-2004) ανέπτυξε προγράμματα εγκατάστασης. Αυτά είχαν δύο χαρακτηριστικά: αρχικά ήταν φαραωνικά, κρατικοκεντρικά και αδύνατο να υλοποιηθούν – έμειναν λοιπόν στα χαρτιά – ενώ στη συνέχεια συμπυκνώθηκαν στη φράση «λεφτά στους Ρομά» με τα περίφημα στεγαστικά δάνεια στις αρχές του 2000 τα οποία οδήγησαν σε ένα όργιο διαπλοκής και σπατάλης. Η κυβέρνηση Σύριζα τέλος ανέπτυξε πρόγραμμα πιλοτικής μετεγκατάστασης, το οποίο δεν υλοποιήθηκε εξαιτίας τοπικών αντιδράσεων.
Το δάνειο για στέγαση σε «κανονικά σπίτια», δηλαδή σε διαμερίσματα στα πρότυπα του μεταπολεμικού μικρό-αστικού οικιστικού προτύπου, αποτέλεσε έτσι τη μόνη ευρέως υλοποιημένη πολιτική προώθησης του δικαιώματος στη στέγη για τους Έλληνες Ρομά. Καθόρισε έτσι και την συζήτηση για την πρόσβαση στη στέγη: λεφτά για σπίτια, ή σπίτια (από το κράτος) για Ρομά.
Με βάση την κακή αυτή εμπειρία, ίσως η συζήτηση να πρέπει να φύγει γενικά από το «δικαίωμα στη στέγη» και να γίνει συγκεκριμένη. Να θέσει τα ζητήματα προστασίας από τις αναγκαστικές εξώσεις από τους δήμους, ανάπτυξης στοιχειωδών υποδομών αποχέτευσης και ύδρευσης, επίλυσης του προβλήματος των παράνομων καταυλισμών με πιθανή αλλαγή χρήσης γης, αναγνώρισης δικαιώματος χρησικτησίας, κλπ. Σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις ίσως και μετεγκαταστάσεων.
Τέλος,
η κοινωνική και οικιστική ένταξη δεν πρέπει να αφορά ξεχωριστά τους
Ρομά, στοχοποιώντας τους και δημιουργώντας το αίσθημα αδικίας στους
πολλούς. Το κεντρικό κράτος πρέπει να δώσει κίνητρα στην τοπική
αυτοδιοίκηση ώστε να σχεδιάσει πολιτικές που να αφορούν το σύνολο των
τοπικών κοινωνιών, εμπλέκοντάς τες και δίνοντάς τους ρόλο και λόγο στην
ανάπτυξη συμπεριληπτικών πολιτικών για όλους.
Info: «Ρομά και πρόσβαση στη Στέγη». Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 18:30, Αμφιθέατρο 3.https://www.efsyn.gr/
