Η
Κομμούνα του 1871 ήταν μια τεράστια επαναστατική εμπειρία του παρισινού
προλεταριάτου. Κράτησε 72 μέρες και πνίγηκε στο αίμα. Αποτέλεσε, όμως,
ένα ορόσημο για την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση. Ο Μαρξ και ο
Ένγκελς, όπως και ολόκληρο το γενικό συμβούλιο της Πρώτης Διεθνούς,
είχαν συνεχή ανταπόκριση από τα επαναστατικά γεγονότα του Παρισιού, στα
οποία συμμετείχαν και σοσιαλιστές κομμουνάροι. Τα κείμενα των κλασσικών
του μαρξισμού για την Κομμούνα αποτελούν πολύτιμο εφόδιο για τον
εξοπλισμό κάθε διεθνιστή επαναστάτη.
Η Κομμούνα συνδύαζε εξαρχής
την άμεση δημοκρατία με την κοινωνική επανάσταση και την στρατιωτική
πάλη των λαϊκών μαζών ενάντια στο αντιδραστικό καθεστώς των Βερσαλλιών.
Ξεκίνησε στις 18 Μάρτη 1871, όταν η κυβέρνηση Θιέρσου επιχείρησε να
αφοπλίσει την Εθνοφρουρά του Παρισιού, οι λαϊκές μάζες αντιστάθηκαν και
βγήκαν στους δρόμους. Πολλοί στρατιώτες αρνήθηκαν να πυροβολήσουν το
πλήθος, ενώ κάποιοι πέρασαν με τη μεριά των εξεγερμένων. Η κυβέρνηση
έχασε τον έλεγχο της πρωτεύουσας και μεταφέρθηκε στις Βερσαλλίες. Την
διακυβέρνηση ανέλαβε πλέον η Κομμούνα, η οποία είχε, ήδη, ανακηρυχθεί
στις μαζικές συγκεντρώσεις, που πραγματοποιούνταν τους προηγούμενους
μήνες, στα πλαίσια μεγάλων απεργιών σε διάφορους κλάδους. Οι απεργίες
είχαν σαν βασικό αίτημα την αύξηση των μισθών και τη μείωση του
εργάσιμου χρόνου. Στην πλειοψηφία τους ήταν νικηφόρες. Σοσιαλιστές, μέλη
της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών, έρχονταν από όλη την Ευρώπη στο Παρίσι
για να πάρουν μέρος στους αγώνες. Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους
επαναστάτες εξέχουσα μορφή υπήρξε ο Leo Frankel, Ούγγρος εργάτης,
επικεφαλής του γερμανικού τμήματος της Πρώτης Διεθνούς, μέλος του
Γενικού Συμβουλίου της στο Λονδίνο, σταθερά στο πλευρό του Μαρξ,
ανταποκριτής πολλών σοσιαλιστικών εφημερίδων και περιοδικών (Γερμανίας,
Αυστρίας, Ελβετίας, Λονδίνου κ.α.). Ο Φράνκελ εξέφραζε το διεθνιστικό
πνεύμα της Κομμούνας, ήταν λαμπρός ομιλητής και υποστήριζε τον
επαναστατικό κομμουνισμό. Καλούσε για την κατάργηση των τάξεων, των
αφεντικών και του προλεταριάτου, για την παγκόσμια συνεργασία, που
βασίζεται στην ισότητα και τη δικαιοσύνη. Αυτές οι θέσεις δεν
αντιπροσώπευαν την πλειοψηφία, έβρισκαν, όμως, μεγάλη απήχηση στις
μάζες, γιατί καλούσαν στην άμεση αλλαγή της κοινωνίας. Τα συνθήματά του:
“Η γη να δοθεί στους αγρότες, τα ορυχεία στους εργάτες των ορυχείων, τα
εργοστάσια στους εργάτες”, “Ζήτω η διεθνής, δημοκρατική και κοινωνική
Πολιτεία”.
Στις
28 Γενάρη 1871 υπογράφτηκε η συνθηκολόγηση με τους Πρώσους και στις 8
Φλεβάρη έγιναν εκλογές. Η πλειοψηφία των παριζιάνων ψήφισε αριστερά, ενώ
οι συγκεντρώσεις με ομιλητές τους επαναστάτες γίνονται όλο και πιο
μαζικές… Η Εθνοφρουρά έχει εκλέξει μια ηγεσία, που περιλαμβάνει και μέλη
της Διεθνούς. Στις 11 Μάρτη η κυβέρνηση Θιέρσου έθεσε εκτός νόμου όλες
τις δημοκρατικές και τις “κόκκινες” εφημερίδες. Στις 17 προς 18 Μάρτη η
κυβέρνηση κάνει την απελπισμένη απόπειρα να αφοπλίσει την Εθνοφρουρά,
χωρίς να τα καταφέρει.
Μετά τη φυγή της κυβέρνησης Θιέρσου στις
Βερσαλλίες η εξουσία περνά στην Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς και
προκηρύσσονται εκλογές σε όλα τα διαμερίσματα του Παρισιού Την ίδια
στιγμή αποφασίζεται η άρση της κατάστασης πολιορκίας της πόλης, που είχε
επιβάλει η κυβέρνηση, η απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και
η κατάργηση του ενοικίου των σπιτιών. Τα έντυπα, που είχαν βγει εκτός
νόμου ξανακυκλοφορούν και ο χρόνος αρχίζει να μετρά με το επαναστατικό
ημερολόγιο του 1792…
Το Μανιφέστο της Διεθνούς των Εργατών
χαιρετίζει την “ Επανάσταση της Κομμούνας”, που αγωνίζεται για την
κοινωνική ισότητα, τη δωρεάν, λαϊκή και ολοκληρωμένη εκπαίδευση, την
απόλυτη ελευθερία του Τύπου, το διαχωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος.
Στις
23 Μάρτη 1871 γίνονται εκλογές και την πλειοψηφία κερδίζουν οι
υποψήφιοι που είχαν ταχθεί υπέρ της επίσημης ανακήρυξης της Κομμούνας.
Έτσι,
σε μια μεγάλη λαϊκή γιορτή στο Δημαρχείο, στις 28 Μάρτη, η Κομμούνα
ανακηρύσσεται ως το επίσημο καθεστώς της πόλης. Οι λαϊκές μάζες
πανηγυρίζουν. Όλη η πόλη τους ανήκει. Επανοικειοποιούνται το χώρο που
τους είχαν στερήσει οι κυρίαρχοι. Ζουν στο “ελεύθερο Παρίσι”.
Οι
εκλεγμένοι αντιπρόσωποι απαρτίζουν το Συμβούλιο της Κομμούνας, που τα
μέλη του αμείβονται όσο περίπου και οι ειδικευμένοι εργάτες και
συνεδριάζουν καθημερινά για να παρακολουθούν την κατάσταση και να
παρεμβαίνουν κάθε στιγμή.
Το Συμβούλιο αποφασίζει να καταργήσει τη
γκιλοτίνα, το σύμβολο του δεσποτισμού του παλιού καθεστώτος. Ακυρώνει
τις διαταγές που έρχονται από τις Βερσαλλίες, την έδρα της κυβέρνησης
που εξακολουθεί να κυβερνά την υπόλοιπη χώρα. Εκλέγει μια Εκτελεστική
Επιτροπή από 7 μέλη, που αντικαθιστούν τους υπουργούς. Στην Επιτροπή
Εργασίας, Βιομηχανίας και Ανταλλαγών συμμετέχει και ο Leo Frankel, μέλος
της Διεθνούς των Εργατών. Το γεγονός ότι δεν είχε τη γαλλική υπηκοότητα
δεν εμπόδισε την εκλογή του. Όσοι αγωνίζονται για την Κομμούνα έχουν
ίσα δικαιώματα με τους Γάλλους.
Στο Συμβούλιο της Κομμούνας
εκπροσωπούνται όλες οι πολιτικές τάσεις, ρεπουμπλικάνοι, ριζοσπάστες,
σοσιαλιστές, προυντονιστές, μπλανκιστές, νεογιακομπίνοι και άλλοι. Οι
αντιπρόσωποι εκλέγονται σε όλα τα διαμερίσματα του Παρισιού και είναι
ανακλητοί από τη βάση που τους εξέλεξε. Δίνουν λόγο στο λαό, που τους
έχει εκλέξει.
Μέσα σε αυτόν τον επαναστατικό αναβρασμό
δημιουργούνται λαϊκές λέσχες, δημοτικές επιτροπές, επιτροπές
διαμερισμάτων, συμβούλια εθνοφυλακών κ.λπ. Σε όλα αυτά τα όργανα
γίνονται διαρκώς συζητήσεις και παίρνονται αποφάσεις, με δημοκρατικές
διαδικασίες. Με το μέρος των εργατών συντάσσονται και πολλοί μικροαστοί,
που βλέπουν ότι η δύναμη είναι με το μέρος του προλεταριάτου και όχι
της μπουρζουαζίας.
Η Κομμούνα πήρε πολύ σημαντικά μέτρα, στα
πλαίσια της λαϊκής εξουσίας. Κατάργησε την βραδινή εργασία, μείωσε το
χρόνο ημερήσιας εργασίας, χωρίς όμως να καταφέρει να καθιερώσει το 8ωρο.
Κατάργησε τα πρόστιμα και τις κρατήσεις στους μισθούς των εργατών.
Κατάργησε το Ενεχυροδανειστήριο, αφού η Κομμούνα εγγυάται την ασφάλεια
των εργατών σε περίπτωση ανεργίας ή ασθένειας.
Ένα μέτρο που δεν πήρε -και σ’ αυτό κάνει κριτική ο Μαρξ- είναι ότι δεν πείραξε καθόλου το Χρηματιστήριο του Παρισιού.
Όμως,
όπως τονίζει ο Μαρξ, όποια και αν είναι τα μέτρα της Κομμούνας, το πιο
σπουδαίο μέτρο είναι η ίδια η οργάνωσή της, η επιβεβαίωση της θεωρίας
της στην καθημερινή πράξη.
Ο ρόλος των γυναικών στην Κομμούνα ήταν
πολύ σημαντικός. Σοσιαλιστές κομμουνάροι -όπως ο Frankel- ήταν υπέρ της
ισότητας ανδρών και γυναικών, χωρίς, όμως, αυτή η θέση να είναι η
πλειοψηφούσα. Πάντως έγινε προσπάθεια συνεργασίας με την “ Ένωση
Γυναικών”, που είχαν ιδρύσει οι φεμινίστριες Dimitrieff και Le Mel.
Ο
σπουδαίος ρόλος των γυναικών στην Κομμούνα συνέβαλε αποφασιστικά στην
απόφαση του Μαρξ να απευθύνει κάλεσμα δημιουργίας γυναικείων τμημάτων
της Διεθνούς σε όλες τις χώρες.
Προς
το τέλος του Απρίλη άρχισαν να κυριαρχούν τα εσωτερικά προβλήματα της
Κομμούνας. Το Συμβούλιο αντικαταστάθηκε από μια Επιτροπή Σωτηρίας, που
άρχισε να εφαρμόζει κατασταλτικά μέτρα, απομονώθηκε από τη λαϊκή βάση,
απέκλεισε από τις συνεδριάσεις τη μειοψηφία των επαναστατών και έτσι
δημιούργησε τους όρους της ήττας της Κομμούνας.
Στις 21 Μάη ο
στρατός των Βερσαλλιών άρχισε να μπαίνει μέσα στο Παρίσι. Η πληροφορία
δεν έφτασε έγκαιρα στους κομμουνάρους. Έτσι δεν μπόρεσαν να
κινητοποιήσουν τις δικές τους δυνάμεις ενάντια στους βερσαγιέζους.
Στις
22 Μάη πραγματοποιήθηκε η τελευταία συνεδρίαση του Συμβουλίου της
Κομμούνας. Αποφασίστηκε να στηθούν οδοφράγματα και να δώσουν με όλες
τους τις δυνάμεις οι κομμουνάροι την τελευταία μάχη για να υπερασπισθούν
την Κομμούνα των Εργατών. Οι μάχες κράτησαν μια εβδομάδα, που έμεινε
στην Ιστορία ως η “Ματωμένη Εβδομάδα”. Η σφαγή ανδρών, γυναικών, ακόμα
και παιδιών ήταν φοβερή. Τα θύματα υπολογίζονται στις 20.000 (ο επίσημος
αριθμός είναι 6.500). Τα πτώματα γέμιζαν τους δρόμους και τα στενά.
Πολλοί κομμουνάροι δεν θάφτηκαν καν σε νεκροταφείο. Έβρισκαν οστά κάτω
από τους δρόμους του Παρισιού μέχρι το 1920, όταν κατασκευάζονταν τα
τούνελ του μετρό.
Όσοι κομμουνάροι επέζησαν πέρασαν στην
παρανομία. Όσοι συνελήφθησαν φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εξορίστηκαν.
Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και η δασκάλα Λουΐζ Μισέλ, μια ηρωική μορφή της
Κομμούνας, που την εξόρισαν στη Νέα Καληδονία, όπου έμεινε 8 χρόνια.
Κατά
τον Μαρξ, η Κομμούνα ήταν “η πολιτική μορφή με την οποία μπόρεσε να
πραγματοποιηθεί η οικονομική χειραφέτηση της Εργασίας”. Ήταν μια
κυβέρνηση του λαού από το λαό. Ήταν μια Επανάσταση ενάντια στο κράτος.
Ήταν η υλοποίηση της δυνατότητας μιας λαϊκής επανάστασης με στόχο την
κοινωνική χειραφέτηση.
Όμως αυτή η Επανάσταση δεν κατάφερε να
ξεπεράσει τα όρια μιας πόλης, έστω και εμβληματικής, όπως το Παρίσι. Αν
τα κατάφερνε, αν όλες οι πόλεις οργανώνονταν σε κομμούνες, καμιά
κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να τη νικήσει, όπως τόνιζε ο Μαρξ.
Ορίζοντας
της Κομμούνας ήταν η απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα ταξικά δεσμά.
Και η δημιουργία μιας Παγκόσμιας, Δημοκρατικής και Κοινωνικής
Πολιτείας.
“Ζήτω η Ανθρωπότητα”, έλεγαν οι κομμουνάροι, ανοίγοντας το δρόμο για την παγκόσμια, σοσιαλιστική επανάσταση.
Και όπως έλεγε ο Ένγκελς, “θέλετε να μάθετε με τί μοιάζει η δικτατορία του προλεταριάτου;
Μοιάζει με την Κομμούνα”
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Karl Marx et Friedrich Engels, sur la Commune de Paris. Textes et Controverses Les essentielles, Les editions sociales 2021
Julien Chuzeville, Leo Frankel. Communards sans frontiers, Editions Libertalia, 2021
