ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠ' ΤΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΑΝΤΙΔΟΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ, ΣΤΗΝ ΚΟΣΤΑ ΡΙΚΑ Μαύρο φίδι που σε... θεράπευσε

Κάθε χρόνο εκατό χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν από δάγκωμα φιδιού και περίπου τρεις φορές περισσότεροι υπόκεινται σε ακρωτηριασμούς ή μένουν ανάπηροι για το υπόλοιπο της ζωής τους ως συνέπεια των σοβαρότατων τραυμάτων. Επανειλημμένα η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) έχει κάνει έκκληση προς τη διεθνή κοινότητα για την παραγωγή κατάλληλων αντιδότων. Το «Science Illustrated» επισκέφθηκε την Κόστα Ρίκα, μία από τις σημαντικότερες παρασκευάστριες χώρες του κόσμου.

Στο Instituto Clodomiro Picado (ICP) στην Κόστα Ρίκα, παράγονται συνολικά 100.000 δόσεις αντιοφικών ορών ετησίως. Το πρόβλημα είναι τεράστιο, αλλά θα μπορούσε να αποφευχθεί, αφού, σε αντίθεση με άλλα προβλήματα υγείας, είναι μάλλον εύκολο να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες ενός δαγκώματος φιδιού. Εχουν ήδη παρασκευαστεί αντιοφικοί οροί για όλα τα είδη και, αν κανείς προλάβει να κάνει μια ένεση αντιδότου (μεταξύ μιας και τεσσάρων ωρών, ανάλογα με το είδος του φιδιού), ύστερα από λίγη ώρα όλα τα συμπτώματα εξαφανίζονται χωρίς να υπάρξουν συνέπειες. Εκεί ακριβώς βρίσκεται και το πρόβλημα. Δεν υπάρχουν δηλαδή αρκετές δόσεις αντιδότων και όσες υπάρχουν δεν φτάνουν στις απομακρυσμένες περιοχές, εκεί όπου είναι απαραίτητες.
Αναζητώντας συστηματικότερα και βαθύτερα τους λόγους για την έλλειψη αντιδότων διαπιστώνουμε πως πρόκειται για σειρά προβλημάτων: κακή πληροφόρηση για την έκταση και το είδος του δαγκώματος, δυσκολίες σχετικά με την εκτίμηση της απαιτούμενης βοήθειας και μεγάλα προβλήματα σχετικά με τη διάθεση του αντιδότου ώστε να φτάνει σε όλους. Επιπλέον, στις αγορές των χωρών του Τρίτου Κόσμου κυκλοφορούν πολλοί μη εγκεκριμένοι αντιοφικοί οροί, γεγονός που γεννά μεγάλη δυσπιστία στους τοπικούς πληθυσμούς.
Σε μια προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης η ΠΟΥ δημοσίευσε πρόσφατα νέες κατευθυντήριες γραμμές για την παρασκευή και τη δοκιμή αντιοφικών ορών καθώς και μια ιστοσελίδα που παρέχει διαφωτιστικές πληροφορίες για τα σημεία όπου ζουν δηλητηριώδη φίδια, πώς τα αναγνωρίζουμε, ποιοι αντιοφικοί οροί είναι αναγκαίοι και πού αυτοί διατίθενται. Οι συγκεκριμένες πληροφορίες είναι σημαντικές, καθώς τα φίδια στον πλανήτη μας παρουσιάζουν πολυσχιδή ποικιλία. Τα σχεδόν 3.000 είδη είναι κατανεμημένα σε 18 οικογένειες, εκ των οποίων οι έξι είναι οι σημαντικότερες: κολουβρίδες, βοΐδες, πυθονίδες, υδροφίδες, ελαπίδες και βιπερίδες.
Κυρίως οι δύο τελευταίες οικογένειες, στις οποίες ανήκουν οι κόμπρες και οι οχιές αντίστοιχα, είναι και οι πιο ιοβόλες και επομένως επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Αν και τα υδρόβια φίδια είναι συχνά πολύ δηλητηριώδη, επιτίθενται πολύ σπάνια. Οι ομοιότητες στη σύσταση των δηλητηρίων των φιδιών σε αυτές τις δύο οικογένειες είναι τόσο μεγάλες που οι επιστήμονες έχουν παρασκευάσει από αυτά τα τόσο διαδεδομένα δηλητήρια αντίδοτα που λειτουργούν έναντι των δηλητηρίων και πολλών ακόμη άλλων ειδών.
Οι αντιοφικοί οροί παρασκευάζονται σε δέκα περίπου κέντρα ανά τον κόσμο. Το «Science Illustrated» επισκέφθηκε ένα από τα μεγαλύτερα, το Instituto Clodomiro Picado (ICP) στην Κόστα Ρίκα, το οποίο προμηθεύει με αντιοφικούς ορούς την Κεντρική Αμερική, τμήματα της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, την Παπούα Νέα Γουινέα και ορισμένες αφρικανικές χώρες -συνολικά 100.000 δόσεις αντιοφικών ορών ετησίως. Κατά την επίσκεψή μας υπήρξαμε μάρτυρες των πέντε φάσεων που ακολουθούνται για την παρασκευή ενός αντιοφικού ορού: αφαίρεση του δηλητηρίου από το στόμα του φιδιού, ξηρά ψύξη, ανοσοποίηση αλόγων, απομόνωση του ορού και τέλος συσκευασία.
Το ICP παρασκευάζει μόλις δύο αντιοφικούς ορούς για την Κεντρική Αμερική -έναν για δάγκωμα από ελαπίδες και έναν από βιπερίδες. Στο ινστιτούτο ευελπιστούν να παρασκευάσουν ένα ισχυρό αντίδοτο που θα μπορεί να χρησιμοποιείται για όλα τα φίδια αυτών των οικογενειών. Μελετώντας, για παράδειγμα, προσεκτικά την πρωτεϊνική σύσταση του δηλητηρίου των βιπεριδών θα εντοπίσουν κατ' αρχάς τις πλέον τοξικές πρωτεΐνες και κατόπιν τα γονίδια που τις παράγουν. Μόλις ανακαλύψουν αυτά τα γονίδια και εγχυθούν ενέσιμα σε ένα άλογο, θα είναι σε θέση να παρασκευάσουν έναν ιό ευρύτατης χρήσης.
Το δάγκωμα φιδιού είναι συχνά θανατηφόρο, αλλά σε πολλές περιπτώσεις το δηλητήριο χρησιμοποιείται για την παρασκευή φαρμακευτικών σκευασμάτων. Το καλύτερο παράδειγμα είναι η καπτοπρίλη. Το φάρμακο παρασκευάστηκε κατά τη δεκαετία του 1950 και χορηγείται για περιπτώσεις καρδιακής ανεπάρκειας, υψηλής αρτηριακής πίεσης και νεφρικών νόσων. Επιπροσθέτως, οι έρευνες προς το παρόν συνεχίζονται γύρω από άλλα ελπιδοφόρα φάρμακα και σε αυτές συμμετέχει και το Instituto Clodomiro Picado.
Πρώτη στη λίστα είναι η δουλειά που γίνεται με το ένζυμο ακρόδη (ancrod) από το δηλητήριο του φιδιού Calloselasma Rhodostoma, της οχιάς της Μαλαισίας, με στόχο την παρασκευή αντιθρομβωτικών. Το ένζυμο αναστέλλει την παραγωγή ινικής, που ευθύνεται για τη δημιουργία θρόμβων, και έχει χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή πλήθους φαρμακευτικών σκευασμάτων.
Το φάρμακο Aggrastat, που βασίζεται στην τιροφιμπάνη και ενδείκνυται για αντιμετώπιση της στηθάγχης, έχει παρασκευαστεί από ένα πεπτίδιο ενός αφρικανικού είδους της οικογένειας βιπερίδες. Επιπλέον, άλλα ελπιδοφόρα πειράματα έδειξαν πως η πρωτεΐνη contortrostatin της οχιάς του Νότου, Agkistrodon Contortrix, αναστέλλει κατά 70% την ανάπτυξη του καρκίνου του στήθους σε ποντίκια. Στο ICP διερευνούν εάν και κατά πόσο δηλητηριώδεις πρωτεΐνες μπορούν να διαλύουν όγκους. Οι τοξίνες των φιδιών δοκιμάζονται επίσης και ως σκευάσματα κατά της νόσου του Αλτσχάιμερ αλλά και ως αιμολυτικά φάρμακα ή για την τόνωση του νευρικού συστήματος.http://www.enet.gr