Η γνωστή ανταπόκριση
του τελευταίου αναφορικά με τις πρόσφατες εκκενώσεις καταλήψεων στο
Κουκάκι, μας είπε ο κύριος Αλικάκος, αντιβαίνει στις αρχές του
περιγραφικού ρεπορτάζ, οι οποίες επιτάσσουν «την συλλογή ειδήσεων και
πληροφοριών γύρω από επίκαιρο θέμα ή γεγονός και την παρουσίασή τους σε
μια εφημερίδα, περιοδικό, τηλεόραση, ραδιόφωνο κοκ». Και τι δεν είναι το
σωστό ρεπορτάζ; «Σχολιασμός, χώσιμο, καταγγελία, αποθέωση». Μάλιστα.Ο κύριος Αλικάκος είναι αρχισυντάκτης της ομάδας «Ελληνικά Hoaxes», η οποία κατέχει το μονοπώλιο υπηρεσιών εντοπισμού των ψευδών ειδήσεων και αφαίρεσής τους από το ελληνικό facebook. Ταυτόχρονα, ο κύριος Αλικάκος, κρίνοντας από τον τρόπο που τοποθετείται όταν μιλάει γενικά για την αλήθεια, δεν φαίνεται να γνωρίζει αρκετά βασικά πράγματα σχετικά με αυτήν. Κατ’ αρχάς, ότι αντικειμενικό ρεπορτάζ δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και αντικειμενική περιγραφή ενός γεγονότος. Η ίδια η διαλογή των γεγονότων προς επισήμανση μέσα από το χάος της πραγματικότητας, και δεδομένης της περιορισμένης προσοχής και του χρόνου που δίνουν οι άνθρωποι στην ενημέρωση, είναι από μόνη της μια πράξη επιλογής ανάμεσα σε διαφορετικά ενδεχόμενα, σχεδόν πάντα με διαφορετικά πολιτικά πρόσημα. Ας πούμε, για το καυτό ζήτημα των ημερών: άλλος θα επιλέξει να ενημερώσει για μια συλλογική κουζίνα ή ένα παζάρι αυτοοργανωμένων εκδόσεων που συμβαίνει με μια κατάληψη, και άλλος να φέρει την ίδια κατάληψη στο προσκήνιο μόνο όταν γύρω από αυτήν συμβαίνουν γεγονότα που προσφέρονται για τον τηλεοπτικό-θεαματικό χρόνο, όπως είναι οι συγκρούσεις.
Επίσης, ακόμα και με δεδομένη την επιλογή των γεγονότων, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι έννοιες και οι προτάσεις που επιλέγονται για να αναπαραστήσουν γλωσσικά τα γεγονότα είναι και αυτές αναπόδραστα «μολυσμένες» από το υποκειμενικό-πολιτικό στοιχείο. Πώς θα παρουσιαστεί η ταυτότητα των εμπλεκόμενων μερών; Σε ποιο πεδίο της δράσης τους θα επικεντρωθεί κανείς; Στον ορίζοντα ποιου συλλογικού υποκειμένου και στόχου θα τοποθετηθεί η καταγραφή; Πάλι στο γεγονός των ημερών, η περιγραφή «γνωστός 55χρονος σκηνοθέτης» προτεραιοποιεί κάποια στοιχεία της ταυτότητάς του ανθρώπου που συνελήφθη, πιθανώς για να εγείρει κάποια συναισθήματα συμπάθειας – και δεν είναι τυχαίο ότι αυτή την περιγραφή άρχισαν να χρησιμοποιούν τα δεξιά μέσα ενημέρωσης μόνο αφού κατάλαβαν ότι η αστυνομία στο Κουκάκι επιτέθηκε σε κάποιον που τελικά δεν ήταν στο αντίπαλο στρατόπεδο. Μιλώντας λίγο γενικότερα, ο τίτλος π.χ. ενός ρεπορτάζ που αναφέρεται στα «προβλήματα των κατοίκων της Κω λόγω της εγκατάστασης προσφύγων» δεν αποτελεί βέβαια παρά μια αποκρυστάλλωση συγκεκριμένων συμφερόντων που εμπλέκονται στο γεγονός. Η κουβέντα με επίδικο «την καλύτερη δυνατή οικονομική πορεία της χώρας» στρατεύεται με αυτούς που επωφελούνται από την ύπαρξη και την ακμή της αυτής χώρας (οι οποίοι ποτέ δεν είναι όλοι), και ενάντια στους εχθρούς τους, και ούτω καθεξής.
Συμπερασματικά, περιγραφή που προσπαθεί να είναι εντελώς ισοβαρής δεν
έχει καμία ελπίδα να είναι τελικά περιγραφή, και αυτή δεν είναι βέβαια
καμιά καινοφανής φιλοσοφική ανακάλυψη ακόμα και όταν μιλάμε για πολύ πιο
«αντικειμενικά» πεδία από την ενημέρωση, όπως είναι η επιστήμη (βλ.
π.χ. σχετικές εργασίες των Wilfrid Sellars και Thomas Kuhn σχετικά με το
θεωρητικό φορτίο της παρατήρησης). Τέλος, η ίδια η έννοια της
αντικειμενικότητας, το τι σημαίνει να είναι κανείς αντικειμενικός, είναι
μια ιστορικά μεταβαλλόμενη ποιότητα, όπως έχει καταθέσει ξανά και ξανά
σειρά εξαιρετικών ιστορικών της αντικειμενικότητας (βλ. π.χ. Lorraine
Daston και Peter Galison 2007, Objectivity, MIT Press).Η «πάπια-λαγός» του Marcus Jastrow, που απεικονίζει ταυτόχρονα και μια πάπια και έναν λαγό. Η εικόνα απέκτησε ιδιαίτερη δημοφιλία στον χώρο της φιλοσοφίας λόγω της χρήσης της από τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν.
Είναι αυτό ένα ακόμα μεταμοντέρνο κείμενο του οποίου το βασικό επιχείρημα είναι να πείσει ότι η αλήθεια είναι χρεοκοπημένη έννοια; Όχι. Αυτό γιατί υπάρχει και τρίτος δρόμος: ανάμεσα στις έννοιες της αντικειμενικότητας και της υποκειμενικότητας στέκεται αυτή της διυποκειμενικότητας, η οποία εκφράζει την ελάχιστη κοινή συμφωνία μεταξύ μιας ομάδας ανθρώπων. Σύμφωνοι, μπορούμε να πούμε, δεν υπάρχει απολύτως αντικειμενική περιγραφή· υπάρχουν όμως περιγραφές που σέβονται την διυποκειμενικότητα. Ακόμα και αν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε για το αν το ίδιο άτομο είναι ένας σύγχρονος σκλαβοκτήτορας που απομυζάει την δημιουργικότητα των εργατών του ή ένα λαμπρό επιχειρηματικό πνεύμα, μπορούμε να καταλήξουμε στην ενδιάμεση λέξη «εργοδότης» για τους σκοπούς της μεταξύ μας συνεννόησης, και ο καθένας να προσδώσει μετά στη λέξη αυτή τις νοηματικές απολήξεις που θέλει. Η έννοια αυτή – πάλι – δεν θα είναι κάτι που θα ικανοποιεί πλήρως καμία μεριά, αλλά θα συνδυάζει αρκετά περιεχόμενα και από τις δύο. Ακόμα, μπορούμε να συμφωνήσουμε πως, παρότι δεν γίνεται ενημερωτικά να καλυφθούν τα πάντα, το πανελλήνιο συνέδριο εργοδοτών στην βιομηχανία (συνέδριο ΣΕΒ), λόγου χάρη είναι ένα σημείο ενδιαφέροντος για τους περισσότερους και αξίζει ένα ρεπορτάζ. Μέσα από αυτό το ρεπορτάζ, οι μεν θα παρακολουθήσουν τις κινήσεις των φίλων τους, και οι δε των εχθρών τους.
Το βασικό επιχείρημα αυτού του κειμένου είναι, πρώτον: ότι τέτοιοι
συμβιβασμοί, που ακολουθούν το παραπάνω απλουστευμένο πρότυπο, είναι που
χαρακτήριζαν και χαρακτηρίζουν αυτό που λέμε «ποιοτική ενημέρωση με μια
άλφα εκατέρωθεν αποδοχή» στην Ευρώπη του ύστερου τελευταίου και πρώιμου
τωρινού αιώνα (χαρακτηριστικότερα παραδείγματα για ‘μενα αποτελούν εδώ η
γερμανική και αγγλική δημόσια τηλεόραση της εικοσαετίας 1980-2000
περίπου, αν και όχι πάντα). Δεύτερον, ότι αυτός ο μέσος χώρος όχι απλά
έχει πλέον καταργηθεί εντελώς στην Ελλάδα, αλλά έχει καταργηθεί και
μονομερώς. Με την πόλωση της κρίσης και τις ιδιοκτησιακές
αναπροσαρμογές, το σύγχρονο τοπίο των ελληνικών μήντια, αν και ποτέ δεν
ήταν σε καλή κατάσταση διυποκειμενικά μιλώντας, έχει χάσει ακόμα και την
ελάχιστη ισορροπία στην οποία διατηρούνταν προηγουμένως. Δεν είναι μόνο
ότι κανάλια όπως ο ΣΚΑΪ δεν κρύβουν καν το ότι βρίσκονται στρατευμένα
στην υπηρεσία της Νέας Δημοκρατίας ή ότι άνθρωποι που προσπαθούσαν
κάποτε να υπηρετήσουν μια πιο συμπεριληπτική ενημέρωση, όπως είναι ο
Παύλος Τσίμας, έχουν πλέον εκτροχιαστεί εντελώς. Είναι και ότι η ανώνυμη
ενημέρωση, έτσι όπως συμβαίνει από τα ειδησεογραφικά ηλεκτρονικά μέσα,
που πλέον επιδίδονται αποκλειστικά σε έναν πλειστηριασμό της προσοχής
των αναγνωστών, επιδεικνύουν εκείνη την πολμεική που τους επιτρέπει η
απουσία οποιουδήποτε τύπου ευθύνης. Δεν νομίζω ότι όσα λέω εδώ
χρειάζονται παραδείγματα για να γίνουν κατανοητά, θα σταθώ εντούτοις στο
ότι στον ιστότοπο iefimerida.gr, που πλέον φιλοξενεί κομμάτια γνώμης
κατά τι κριτικά στην επέμβαση της αστυνομίας στο σπίτι του Δημήτρη
Ινδαρέ, φιγούραρε πριν λίγες μέρες ο τίτλος «Οι δύο γιοι στην κατάληψη,
δίπλα το πατρικό με τους γονείς». Όταν αποδείχτηκε ότι οι γιοι του
Ινδαρέ δεν είχαν καμία σχέση με την κατάληψη, κανείς δεν ανέλαβε την
ευθύνη συγκεκριμένα, κανείς δεν ζήτησε συγγνώμη· το γεγονός χάθηκε μέσα
σε μια αλυσίδα άπειρων τέτοιων γεγονότων, τα οποία τελικά, αν μη τι
άλλο, αφήνουν το πολιτικό και αισθητικό τους αποτύπωμα σε επίπεδο
εντύπωσης. Άρα λοιπόν, συνολικά έχουμε όχι μόνο μια σχεδόν εκατό τοις
εκατό μετακίνηση των μείζονων μέσων ενημέρωσης και μετατροπή τους σε
ιεροκήρυκες της Δεξιάς, αλλά και μια αναβάθμιση της έντασης της
προπαγάνδας.Το αντικειμενικό ρεπορτάζ του ΣΚΑΪ μετά την επίθεση ατόμων με διακριτικά της Χρυσής Αυγής (μαζί με τα ΜΑΤ) σε αντικατασταλτική πορεία στην Πάτρα, Δεκέμβρης 2008.
Μέσα σε αυτό το τοπίο λοιπόν, ο Δημήτρης Αλικάκος έρχεται να μας
υποδείξει με το δάχτυλο, με ιδιαίτερη ένταση, τον Απόστολο
Φουρνατζόπουλο ως τον κατεξοχήν ένοχο της μεροληψίας στο ελληνικό
ρεπορτάζ. Όμως τον κύριο Αλικάκο δεν τον ενοχλούν ούτε οι φορτισμένοι
όροι που χρησιμοποιεί ο κύριος Φουρνατζόπουλος, ούτε η πολιτική του
τοποθέτηση – που πράγματι υπάρχει μέσα στο ρεπορτάζ. Αν τον ενοχλούσαν
αυτά από μόνα τους, τότε θα ήταν κάθε μέρα στα κάγκελα του facebook να
μας υποδεικνύει όλους αυτούς τους αντίστοιχους ρεπόρτερ π.χ. του ΣΚΑΪ,
οι οποίοι χρησιμοποιούν καθημερινά στα δικά τους ρεπορτάζ τους
αντίστοιχα φορτισμένους όρους, προσθέτοντας στην πλειοψηφία ενός
δημοσιογραφικού στρατού σε μεγάλη αναντιστοιχία με τη διάρθρωση της
κοινωνίας. Αυτό που προφανώς ενοχλεί τον κύριο Αλικάκο είναι το συγκεκριμένο πολιτικό περιεχόμενο των
ρεπορτάζ του κυρίου Φουρνατζόπουλου, είτε επειδή από την συνήθεια το
κραυγαλέα δεξιό ρεπορτάζ έχει αορατοποιηθεί στα μάτια του ως μη
πολιτικό, είτε επειδή είναι ο ίδιος Δεξιός. Ούτε με ενδιαφέρει, ούτε
μεγάλη σημασία έχει στην προκειμένη.
Ο Αλέξης Παπαχελάς στον ΣΚΑΪ, 7/12/2008.
Μέσα λοιπόν στο εμπόλεμο τοπίο προπαγάνδας από τη μεριά της Δεξιάς που κυριαρχεί στην ελληνική ενημέρωση, προκύπτει μια πολεμική φωνή από την άλλη μεριά. Αν κανείς αρέσκεται σε αυτό που είπαμε παραπάνω ποιοτική διυποκειμενική ενημέρωση, τότε θα πρέπει, μέσα σε αυτό το τοπίο, να υποστηρίξει αυτή τη φωνή, αν μη τι άλλο σαν ισοσκελισμό των μεροληπτικών ενημερώσεων. Αντίθετα, με την τοποθέτησή του ο κύριος Αλικάκος μας δηλώνει έμμεσα και σαφώς ότι μόνο μία ενημερωτική στράτευση δικαιούται να υπάρχει (η μία παρεμπιπτόντως πρότασή του, μέσα στην εν λόγω ανάρτηση, ότι οι ρεπόρτερ δεν πρέπει ούτε να επαινούν την αστυνομία είναι ως μη γενόμενη). Αν κάποτε υπάρξει ένα πιο ισορροπημένο τοπίο στην ενημέρωση, τότε μπορούμε και να συζητήσουμε με ποιους όρους θα συμβαίνει η ενημέρωση που απευθύνεται, σε τεράστια εισαγωγικά, σε «όλους». Μέχρι τότε, το να απομονώνει και να χτυπά ο κύριος Αλικάκος στάσεις όπως του κυρίου Φουρνατζόπουλου αποτελεί πράξη μιας μονομέριας που επελαύνει. Ας αφήσει λοιπόν ο κύριος Αλικάκος κατά μέρος τις δημόσιες καταγγελίες προς τον συνάδελφό του και ας μάθει δυο-τρία πράγματα παραπάνω για το πεδίο αρμοδιότητάς του, την έννοια της αλήθειας, και για το πώς αυτή μπορεί να επιστρατευτεί γόνιμα σε έναν σχεδιασμό της ενημέρωσης. Ας μάθει δύο πράγματα, ή ας τον προστατέψει κάποιος από το να δημοσιεύει τέτοια πράγματα. Κρίμα είναι.https://thepressproject.gr/
