Το 1977, όταν το αθηναϊκό νέφος ήταν «στα πάνω του» και ένας υπουργός εκφωνούσε την ιστορική φράση «φέρτε μου ένα νεκρό από το νέφος» –αξιώνοντας μια αυστηρά αιτιοκρατική απόδειξη των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης! – η επαρχία Καρυστίας στη Νότια Εύβοια είχε ήδη επιλεγεί για την εγκατάσταση πυρηνικού αντιδραστήρα. Η περιοχή απείχε από την πρωτεύουσα 60 χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή, όμως ήταν μια από εκείνες τις γοητευτικές νοτιοελλαδίτικες ερημιές –«εργοτάξιο εξαιρετικών αισθημάτων», θα ‘λεγε ο ποιητής Γιώργος Χρονάς– που εγχαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη. Μια περιοχή όπου καλά- καλά δεν είχε διαπιστωθεί η γλώσσα των σφυριγμάτων, που μεταγενέστερα, ελλείψει ικανών αντιστάσεων –πολιτικών, οικολογικών και αισθητικών– επέπρωτο να αλωθεί από τις θηριώδεις ανεμογεννήτριες…
Το 1979 είχε αναπτυχθεί ευρύτατη προβληματική υπέρ, κατά, ή/και… μακριά από την αυλή μου (!) για την υπόθεση του πυρηνικού αντιδραστήρα… Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς στη Χαλκίδα γινόταν συγκέντρωση με συμμετοχή 4.000 (!) ατόμων εναντίον της πυρηνικής εγκατάστασης. Το ατύχημα στο Three Mile Island που είχε προηγηθεί τον Μάρτιο του 1979, με την παρ’ ολίγον τήξη της καρδιάς του αντιδραστήρα, έβαζε την υπόθεση σε νέες βάσεις. Η αντιπυρηνική κίνηση αφενός και αφετέρου οι ύστεροι υπολογισμοί του πυρηνικού λόμπυ, προκάλεσαν την ματαίωση του σχεδίου.
Το 1977 μια «αντιπυρηνική» ομάδα έκανε την εμφάνισή της με μια προκήρυξη, ενώ σύντομα κυκλοφόρησε και δυο αφίσες με το περιεχόμενο αυτού του άοσμου και άχρωμου θανάτου: Του θανάτου που όχι μόνο βραχυπρόθεσμα αλλά κυρίως μακροπρόθεσμα απειλούσε τη ζωή των ανθρώπων… Για την ιστορία, ο Λεωνίδας Χρηστάκης, εκδότης του Ιδεοδρομίου, ήταν αυτός που προχώρησε στη μετατροπή μιας αντιπυρηνικής αφίσας σε εξώφυλλο του ομώνυμου περιοδικού. Και τότε, όπως και τώρα, το βασικό επιχείρημα των αντιπυρηνικών βρισκόταν στο ότι κάθε παραγωγική διαδικασία συνεπάγεται κινδύνους, όμως ο πυρηνικός κίνδυνος, σαν κίνδυνος «ολικής καταστροφής» ή υπονόμευσης του μέλλοντος της ανθρωπότητας, δεν μπορεί να είναι αποδεκτός…
1986: Ένα τυχαίο ατύχημα
Το 1986 το «τυχαίο ατύχημα» στο Τσερνομπίλ συγκλόνισε πραγματικά την ελληνική κοινή γνώμη. Η αγανάκτηση απέναντι στις πρακτικές συγκάλυψης ήταν μεγάλη. Η Σουηδική Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, γενικώς θεωρούμενη ως αξιόπιστος φορέας πληροφοριών, επαναλάμβανε μονότονα αρκετές ημέρες του Μαΐου του 1986 ότι «δεν υπάρχει κίνδυνος για τη χώρα»… Όταν όμως καταλάγιασε ο πρώτος αναβρασμός, εξέδωσε σύντομη ανακοίνωση με περιεχόμενο: «Ο κίνδυνος παρήλθε»! Το αυτογκόλ ήταν απίθανο, συγκρίσιμο μόνο με τις επιδόσεις του εγχώριου παλαιοκομμουνισμού, που σε κάποια στιγμή υποστήριξε ότι το ραδιενεργό νέφος προήλθε από την αντισοβιετική προπαγάνδα της Ουάσιγκτον…
Το φθινόπωρο του 1986 το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε με μεγάλη πλειοψηφία υπέρ των πυρηνο-ηλεκτρικών προγραμμάτων, όμως ο αναβρασμός της κοινής γνώμης συνεχιζόταν. Στην Ελλάδα «Τα Νέα» κυκλοφορούσαν για πολλές εβδομάδες με τη φράση «Πυρηνική Ενέργεια; Όχι, ευχαριστώ», σε πράσινο φόντο. Η προτίμηση του Αντρέ Γκορζ για έναν καπιταλισμό χωρίς πυρηνική ενέργεια, παρά για έναν σοσιαλισμό με πυρηνικά, γινόταν πιο κατανοητή και συζητήσιμη, ακόμη ανάμεσα σε κύκλους προϊδεασμένους για την εν γένει καταστροφική δράση του καπιταλισμού…
Ανάμεσα στα θέματα που συζητήθηκαν αρκετά τη συγκεκριμένη περίοδο, ήταν και αυτό της διασποράς των ραδιονουκλιδίων και της δια μέσου των φυτών διοχέτευσής τους στο έδαφος – πράγμα που δεν απέκλειε και την αντίθετη «φορά», από το έδαφος στα φύλλα των φυτών, σε ορισμένες περιπτώσεις. Ακόμη τέθηκε και το ζήτημα των ουρανιούχων κοιτασμάτων στο Παρανέστι της Δράμας, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη παραγωγή «πρώτης ύλης» για έναν πυρηνικό αντιδραστήρα.
Το απεμπλουτισμένο ουράνιο
Για ένα τέταρτο αιώνα μετά, η «καμπύλη» της ελλαδικής αντιπυρηνικής κίνησης ήταν κυμαινόμενη. Το 1999 η χρήση απεμπλουτισμένου ουρανίου για την αύξηση της διατρητικής ικανότητας των συμβατικών βλημάτων στη Γιουγκοσλαβία προκάλεσε κάποιες συζητήσεις σχετικά με την έκθεση του στρατιωτικού προσωπικού, των μαχόμενων μερών και των αμάχων στις ακτινοβολίες. Η Βόρεια Ελλάδα και οι κοντινές περιοχές της Βαλκανικής αναστατώθηκαν, το θέμα κρατήθηκε στην επικαιρότητα για πολύ καιρό. Δεν πέρασαν μερικά χρόνια, περίπου το 2007, όταν επισημάνθηκε ότι ένα ασυνήθιστα μεγάλο μέρος του ΝΑΤΟϊκού στρατιωτικού προσωπικού είχε αναπτύξει καρκίνους, πιθανότατα λόγω της έκθεσής του στο απεμπλουτισμένο ουράνιο…
Το τουρκικό Ακούγιου με τις υποστολές και τις ανακάμψεις του σχεδίου, το Κοζλοντούι της πεπαλαιωμένης τεχνολογίας και το σχεδιαζόμενο Μπέλενε με αντίστοιχες προωθήσεις/οπισθοχωρήσεις, οι προτεινόμενες εγκαταστάσεις στα Σκόπια και στην Αλβανία, θύμιζαν στο μορφωμένο κοινό της χώρας ότι ο κίνδυνος καραδοκούσε, έστω και εκτός των τειχών… Και ότι στην πυρηνική εποχή η έννοια της Εθνικής Κυριαρχίας έπρεπε να πειθαρχεί σε περιορισμούς αντίστοιχους με τις διακινδυνεύσεις που προκαλεί μία χώρα εναντίον των άλλων.
Τον Αύγουστο του 2009, σε μια επίσκεψη Ελλήνων ακτιβιστών στο υπό ίδρυση πυρηνικό εργοστάσιο στο Μπέλενε της Βουλγαρίας με αφορμή διεθνή αντιπυρηνική συνάντηση, μας δόθηκε η ευκαιρία να δούμε από κοντά τα μεγέθη των εγκαταστάσεων και τα μέτρα ασφαλείας. Ακόμη είχαμε την ευκαιρία να βιώσουμε τον «πυρηνικό αποκρυφισμό», από τον οποίο έπασχαν οι βουλγαρικές αρχές: Οι οποίες μάλιστα μας απείλησαν με σύλληψη αν πλησιάζαμε το χώρο των (ανενεργών) εγκαταστάσεων… Ένα χρόνο αργότερα, παρατηρήθηκαν ρωγμές στις σωληνώσεις του συστήματος προστασίας ενός άλλου, ενεργού βουλγαρικού αντιδραστήρα στο Κοζλοντούι, χωρίς όμως διαρροή ραδιενέργειας – κατά πως βεβαίωσαν οι αρχές. Το γεγονός έδωσε αφορμή για την έκδοση καταγγελίας του Αντιπυρηνικού Παρατηρητηρίου Μεσογείου (Οκτώβριος 2010), που δραστηριοποιήθηκε για τα ζητήματα αυτά επί πολλά χρόνια.
Eντυπωσιακή ήταν η ανάκαμψη του φιλοπυρηνικού λόγου τη τελευταία δεκαετία, μέσω της επίκλησης του ενεργειακού ζητήματος και με επιχείρημα τη συνεχιζόμενη λειτουργία των 143 αντιδραστήρων στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι συμπληγάδες της όξυνσης του ενεργειακού προβλήματος και του φαινομένου του θερμοκηπίου καθόρισαν τη «φιλοπυρηνική» μεταστροφή διαφόρων στρωμάτων της διανόησης, μεταξύ των οποίων και της Ακαδημίας…
Στο όλο αυτό σκηνικό, εντυπωσιακή ήταν η ανάκαμψη του φιλοπυρηνικού λόγου τη τελευταία δεκαετία, μέσω της επίκλησης του ενεργειακού ζητήματος και με επιχείρημα τη συνεχιζόμενη λειτουργία των 143 αντιδραστήρων στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Εντυπωσιακή ήταν επίσης η συνηγορία υπέρ της πυρηνικής ενέργειας από κάποιους «σεσημασμένους» οικολόγους όπως ο James Lovelock, θεμελιωτής της θεωρίας της Γαίας, που υποστήριξε το 2004 ότι η πυρηνική ενέργεια είναι η μόνη πράσινη λύση… Οι συμπληγάδες της όξυνσης του ενεργειακού προβλήματος και του φαινομένου του θερμοκηπίου καθόρισαν τη «φιλοπυρηνική» μεταστροφή διαφόρων στρωμάτων της διανόησης, μεταξύ των οποίων και της Ακαδημίας…
Όλη αυτή την 25ετία, το ελληνικό κοινό έδινε την προσοχή του μάλλον στις επικεφαλίδες παρά στα «μικρά γράμματα» της πυρηνικής υπόθεσης. Έτσι διέλαθε της προσοχής πολλών ότι η κατασκευή νέας «σαρκοφάγου» για τον εγκλεισμό των πυρηνικών ερειπίων του Τσερνομπίλ είχε ορίζοντα το 2104 (!), κάτι που δήλωνε πανηγυρικά τα «εις τους αιώνας των αιώνων» κόστη της ασφαλούς αποθήκευσης των πυρηνικών αποβλήτων – που με τη σειρά τους αποτελούσαν στοιχεία του γενικότερου κόστους των πυρηνικών αντιδραστήρων! Ακόμη διέλαθε της προσοχής πολλών η ευκολία με την οποία στηρίχθηκε η «μακροημέρευση» των πυρηνικών αντιδραστήρων πολύ πέραν των 25 ετών – που αρχικά είχαν δηλωθεί ως όριο απόσυρσης από την ενεργό δράση.
Η σχάση των πυρηνικών υλικών είναι μια διαδικασία αντίθετη με την σύντηξη – σύντηξη που καταναλώνει ήδη τους τεράστιους πόρους ενός διεθνούς κονσόρτσιουμ και αναμένονταν να δώσει αποτελέσματα όχι πριν το 2040! Σε αντίθεση με τη σχάση, πάνω στην οποία βασίζεται η λειτουργία των πυρηνικών αντιδραστήρων, η σύντηξη δεν δημιουργεί θραύσματα και κατάλοιπα, όμως οι θερμοκρασίες που παράγει είναι τρομακτικές και ο εγκλεισμός και η τιθάσευσή τους είναι τεράστιο πρόβλημα. Κατά τα άλλα, ισχύει μια παλιά παρατήρηση ενός πράσινου βουλευτή: Γιατί επενδύονται χρήματα στη σύντηξη, όταν ο ήλιος ο ίδιος λειτουργεί με τη σύντηξη και μας χορηγεί δωρεάν το προϊόν της, υπό τη μορφή της ηλιακής ενέργειας;
Η επάνοδος της επιθυμίας
Τα πρόσφατα νέα δείχνουν ότι η επιθυμία επανέρχεται. Περίπου 20 χώρες –μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Γαλλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα– ζήτησαν με κοινή διακήρυξή τους στην COP28* πριν από μερικούς μήνες, να τριπλασιαστεί η δυναμικότητα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στον πλανήτη έως το 2050, συγκριτικά με το 2020, προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από τον άνθρακα και το αέριο. Η ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας, μαζί με άλλες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, προτείνονταν με στόχο τη βαθιά και ταχεία απαλλαγή από τον άνθρακα.
Η COP29 αποτελεί συνέχεια της προαναφερθείσας Συνόδου Κορυφής για την Πυρηνική Ενέργεια, όπου ηγέτες από περισσότερες από 30 χώρες αυτή τη φορά επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους για την πυρηνική ενέργεια ως τρόπο μείωσης των εκπομπών άνθρακα και επίτευξης μιας νέου τύπου ανάπτυξης. «Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα διαδραματίσουν μείζονα ρόλο σε όρους ηλεκτρικής ενέργειας, ιδιαίτερα η ηλιακή, υποστηριζόμενη από την αιολική και την υδροηλεκτρική ενέργεια. Αλλά χρειαζόμαστε και την πυρηνική ενέργεια, ιδιαίτερα σε χώρες όπου δεν έχουν αναπτυχθεί σημαντικά οι ανανεώσιμες πηγές», έλεγε ο κ. Μπιρόλ, πρόεδρος της Διεθνούς Οργάνωσης Πυρηνικής Ενέργειας.
Τα 38 χρόνια από το «συμβάν» στο Τσερνομπίλ έχουν αφήσει στην ανθρωπότητα την αίσθηση μιας ουσίας αόρατης, κάθε άλλο παρά αντιμετωπίσιμης με εμβόλια ή φάρμακα. Και πράγματι, το μόνο αντίδοτο στην ραδιενέργεια είναι η κλεισούρα – όχι μέσα στα σπίτια σε στυλ κορωνοϊού, αλλά κάτω από όγκους μπετόν και καταφύγια… Το ατύχημα του 1986 πολυσυζητήθηκε, έκανε το γύρο του κόσμου σαν ένα συμβάν που θα μπορούσε να αφαιρέσει ακόμη και 300.000 ζωές, σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις. Το 2011, ένα συμβάν στην Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, το οποίο ήταν προϊόν της συνδυασμένης δράσης σεισμού και τσουνάμι, οδήγησε χώρες όπως τη Γερμανία της κυρίας Μέρκελ να εγκαταλείψουν την πυρηνική ενέργεια. Το συμβάν στο Three Mile Island το 1979, το Τσερνομπίλ το 1986 και τη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας το 2011, είχαν σαν κοινό παρονομαστή την πραγματοποιημένη απώλεια του συστήματος ψύξης, μια λειτουργία ουσιώδη για τη λειτουργία του αντιδραστήρα. Υπήρχε βέβαια και το πρόβλημα του περιβλήματος του αντιδραστήρα, περιβλήματος που δεν υφίστατο στην περίπτωση του 3ου αντιδραστήρα του Τσερνομπίλ.
Γλύτωσε η Ελλάδα
Η Ελλάδα «γλύτωσε» από την εγκατάσταση πυρηνικού αντιδραστήρα την περίοδο 1977-1980, όμως μερικά χρόνια μετά, το συμβάν στο Τσερνομπίλ έδειξε τον τρόπο διασποράς της ραδιενέργειας. Αποδείχθηκε φυσικά ότι ο διαχωρισμός των δυσμενών επιπτώσεων ή ο αριθμός των «μεσοπρόθεσμων» θανάτων τον οποίο προέβλεπαν οι διάφοροι πεφωτισμένοι του αντιπυρηνικού κινήματος δεν είχε να κάνει με τη πραγματικότητα: Ο βαθμός της διάχυσης της ραδιενέργειας και η μεγαλύτερη ή μικρότερη «συνεύρεσή» της με άλλους νοσογόνους παράγοντες, έκανε αδύνατο τον διαχωρισμό αυτών των επιπτώσεων. Στην περίοδο που επακολούθησε το Τσερνομπίλ οι επιστήμονες μιλούσαν ακόμη και για τη διακίνηση της ραδιενέργειας στη πλειοψηφία των φυτών από το φύλλωμα μέχρι τις ρίζες και τελικά το χώμα (!) – πράγμα που σήμαινε ότι τα ραδιονουκλίδια έτειναν να σκορπιστούν στα 4 σημεία του ορίζοντα, περνώντας από όλα τα στοιχεία της βιόσφαιρας μετά από ένα διάστημα.
Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι η διασπορά δεν αφήνει ορισμένους θύλακες να έχουν υψηλή ραδιενέργεια, και τέτοια είναι η ζώνη των 30 χιλιομέτρων γύρω από τον υπ’ αριθ. 4 αντιδραστήρα του συγκροτήματος Τσερνομπίλ, που θάφτηκε… Σε αυτή τη ζώνη παρατηρείται μια επανάκαμψη της άγριας ζωής, ενώ ορισμένες εκτάσεις προτείνονται για καλλιέργεια. Το τελευταίο σουξέ του καλλιεργητικού ενδιαφέροντος για το χώρο είναι η βότκα –προϊόν επιμελημένης και μάλιστα τριπλής απόσταξης από την Chernobyl Spirit Company– που ακούει στο όνομα ΑΤΟΜΙΚ!
Υπάρχουν δύο θέματα στη συνύπαρξη ανθρώπου και ακτινοβολίας, που αξίζει να συζητηθούν. Το ένα είναι το επεισόδιο του «απεμπλουτισμένου ουρανίου» (U238) που χρησιμοποιήθηκε το 1999 στους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας, το οποίο εχρησιμοποιείτο λόγω του μεγάλου βάρους για να αυξήσει τη διατρητική ικανότητα των συμβατικών βλημάτων! Το δεύτερο επεισόδιο είναι μάλλον παρωχημένο, αφορά τη χρησιμοποίηση πυρηνικών όπλων στην έρημο της Νεβάδα, τη δεκαετία του 1950 – παρουσία στρατιωτών σε ύψωμα που απείχε 25 χιλιόμετρα, για να διαπιστωθεί η ετοιμότητα του στρατού σε συνθήκες πυρηνικού πολέμου… Μετά από 20-30 χρόνια διαπιστώθηκε ένα υψηλό ποσοστό καρκίνων στον «πληθυσμό» των φαντάρων, που έσπευσαν να ζητήσουν υψηλή αποζημίωση από τα δικαστήρια…
* COP: Conference of Parties – Διάσκεψη των Μερών.https://edromos.gr/
